Stana Đurić-Klajn je prva žena-muzikolog u Srbiji koja je dala izuzetno veliki doprinos istorijskom istraživanju i proučavanju naše pisane reči o muzici. Bila je dobitnica Oktobarske nagrade Beograda, Ordena za zasluge za narod sa zlatnom zvezdom, Sedmojulske nagrade za životno delo, kao i mnogih drugih priznanja.

Pijanistkinja

Stana Đurić-Klajn rođena je 5. maja 1905. godine u Beogradu. Nakon završetka muzičke škole, studirala je klavir u Parizu, a na Sorboni je završila i Tečaj iz francuske civilizacije (Cours de Civilisation francaise). Od 1929. do 1941. godine nastupala je kao pijanistkinja u Beogradu, Zagrebu i drugim gradovima bivše Jugoslavije. Udavala se dva puta: prvi put za vlasnike "Politike" Vladislava Ribnikara, sa kojim je imala dve ćerke i sina, dok je u drugi brak stupila sa psihologom i režiserom Hugom Klajnom, sa kojim je dobila sina, poznatog srpskog lingvistu Ivana Klajna. 

Urednica časopisa i autorka

Svoje bavljenje domaćom muzikografijom, Stana Đurić-Klajn je počela je u godinama neposredno pred izbijanje Drugog svetskog rata. Uređivala je muzičke časopise Zvuk i Muzički glasnik sa ciljem da upozna tadašnju javnost sa najvišim profesionalnim tendencijama i dostignućima u oblasti muzičkog stvaralaštva.

Osnovni koncept i programsku orijentaciju Zvuka ustanovila je upravo Stana. Prvi njeni članci bili su kritički prikaz tadašnje jugoslovenske literature, a kasnije je pisala priloge o istorijskom proučavanju naše pisane reči o muzici. Posle oslobođenja, ona se posvetila sastavljanju studija o srpskim muzičkim piscima – Petru Konjoviću, Vojislavu Vučkoviću i Isidori Sekulić, a za štampu je priredila izabrane radove Konjovića i Vučkovića.

Stana Đurić-Klajn je mnogo radila i na polju muzičke leksikografije i objavila, pored ostalog, niz članaka, rasprava i studija o srpskoj muzičkoj kritici, našim kritičarima, esejistima, muzikolozima i muzičkim časopisima. Njeni radovi su se odlikovali jasnoćom izlaganja, ozbiljnošću dokumentacije i svežinom stila. Pisala je takođe muzičke kritike i sarađivala u domaćim i stranim enciklopedijama opšteg i stručnog karaktera. Iz njenog pera potiče prva, do danas jedina, antologija srpskog eseja o muzici – Razvoj muzičke umetnosti u Srbiji, što je ujedno i njeno životno delo.

Foto: Wikipedia / Dungodung - Profesorsku karijeru započela je u Muzičkoj školi "Stanković"

Gospođa Klajn

Stana je bila profesor muzičke škole "Stanković" od 1937 do 1945. godine. Od 1950. do 1971. bila je docent, potom profesor za Istoriju jugoslovenske muzike na Muzičkoj akademiji u Beogradu. Paralelno je radila na Muzikološkom institutu SANU, kao sekretar, zatim naučni saradnik, a od 1962. do 1974. kao direktor.

Na prvoj godini studija Nacionalne istorije muzike (danas Istorije jugoslovenske muzike), profesorka Klajn je predavala Muziku jugoslovenskih naroda do Prvog svetskog rata. Njeni đaci kažu da je bila "enciklopedija na nogama". Interesantna je činjenica da su je đaci zvali "gospođa Klajn", iako su u to vreme svi bili drugovi i drugarice.

Važne lekcije profesorke Klajn

Jedna od najvažnijih lekcija koju je davala svojim đacima bila je da muziku treba svirati, pevati, neposredno u njoj sudelovati, a tek posle toga i sa muzikološke strane dublje analizirati. Još jedna od važnijih lekcija koju njeni studenti pominju kao nauk koji im je prenela Gospođa Klajn je da u istoriografiji nema malih tema i da svakoj temi treba prići sa pažnjom i potpunom naučnom aparaturom. Posvećivala je veliku pažnju zaštiti autorskih prava. Bila je omiljeni profesor među studentima i danas je često citiraju.

Foto: Prosveta - Jedno od dela iz bogate karijere gospođe Klajn

Umetnik sa integritetom

Stana Đurić Klajn je stvarala između dva svetska rata, ali je nastavila da piše kritike i članke posle 1945. godine. Njeni pristupi muzici srodni su onima prihvaćenim u vreme između dva rata ali vremenom su se i menjali u zavisnosti od okolnosti koje su ih okruživale.

Socijalistička vlast je organizovala koncerte klasične muzike po bolnicama, školama i fabrikama. Umorni umetnici žurili su sa mesta na mesto. Od 1948. godine, vlast je kroz festivale uvela takmičarski duh među kulturno-umetničkim društvima za koji je mislila da će preći i na klasičnu muziku. Iako je Stana prihvatala ideje socijalizma, suprostavljala se tezi dirigovane umetnosti i samo je ona, u to vreme, imala smelosti da se posveti proučavanju istorije srpske muzike.

Kao pijanistkinja, istraživač i pedagog, Stana je bila izuzetno profesionalna. Sarađivala je i sa televizijom gde je pokazala da je muzičar sa velikim umetničkim i naučnim potencijalom i izuzetnom opštom kulturom. Uz smirenost i racionalnost, ona je umela da odgovori zahtevima ovog medija i da se publici obraća uvek jasno, jezgrovito i dokumentovano.

Umrla je 18. februara 1986. godine u Beogradu.

Okolnosti menjaju tumačenje

Prošlo je više od trideset godina od smrti ovog pionira srpske muzičke istoriografije. Od tada, srpska muzikologija objavila je nove činjenice i nova tumačenja iz oblasti istorije domaće kritike i esejistike. Savremena analiza muzikologije obogaćena je modernim metodologijama – kako iz oblasti nauke o muzici, tako i iz srodnih disciplina. Naučni radovi današnjih tumača nacionalnog muzičko-književnog nasleđa odvijaju se u potpuno drugačijim društveno-političkim okolnostima, oslobođenim stega komunističke epohe. Zato ne treba da nas čudi što savremeni profesionalni čitalac knjiga i studija Stane Đurić-Klajn danas neće podržati određene činjenične, vrednosne, ali i ideološki motivisane procene prvog istoričara srpske muzike i neće se u svemu složiti sa svojom značajnom prethodnicom.

Neosporna je, ali i nezavisna od društvenog konteksta, činjenica da je Stana Đurić-Klajn prva utvrdila temeljne podatke o starijem fondu srpske literature o muzici, prikazala njen razvoj i dala svoje mišljenje o mnogim pitanjima toga korpusa koje je ostalo prihvatljivo i dan danas. Ona je u svojim studijama, ogledima i člancima postavila osnovu za dalja istraživanja i proučavanja bogatog nasleđa pisane reči o muzici kod Srba.