Kada je na praznik Svetog Andreja Prozvanog, 13. decembra 1806. godine, grupa ustanika prošla kroz Sava kapiju, Beograd je posle skoro četiri veka prešao u srpske ruke. Mesec dana kasnije, Beogradsku tvrđavu napustiće turski odmetnik Alija Gušanac, čime će grad i zvanično postati prestonica oslobođenog dela Srbije pod vlašću Karađorđa.

Do sloma Prvog srpskog ustanka 1813. godine, grad će pretrpeti manje izmene, ali dovoljne da budu začetak razvoja moderne srpske varoši posle sticanja autonomije 1830. godine.

Beograd u "Šancu"

Kada su ustanici posle dve godine opsade zauzeli varoš, Beograd je pretežno bio naseljen turskim stanovništvom, sa nešto hrišćana i Jevreja koji su se u gradu bavili trgovinom i zanatima. Varoš i tvrđava su bili u dosta lošem stanju. Tokom vladavine dahija, gotovo sve što su Austrijanci sagradili bilo je srušeno, uključujući delove samih bedema, prelepi dvor i kasarna Aleksandra Virtemberškog, koji su se nalazili između današnje Vasine i Knez Mihailove ulice, dok su ruševine dvora Eugena Savojskog pretvorene u turski han i magacin.

Ulice su bile krivudave i neuređene, bez kanalizacije, vodovoda i bilo kakvih naznaka sprovođenja komunalne higijene. Razmeštene bez ikakvog reda, nisu bile osvetljene i često su se završavale u ćorsokacima. Kaldrma je bila primitivna i često se pretvarala u kaljugu posle kiša. U ulicama su velelepne kamene kuće mletačkih i dubrovačkih trgovaca zamenjene prizemnim i jednospratnim kućama građenim u orijentalnom stilu, niskih tavanica, loše osvetljenim, od slabog materijala i bez ikakvih dodatnih ukrasa.

Sama varoš bila je smeštena u takozvanom "Šancu", pojasu koji se pružao između pustog i zapuštenog gradskog polja, Kalemegdana i spoljnih bedema. Bedem je, u stvari, bio nasip od zemlje, visine oko 6 metara koji je sa unutrašnje strane bio ojačan palisadima (kočevima), dok se sa spoljne strane nalazio rov dubine  4 metra. Bedem se nije pružao pravolinijski, vec cik-cak počev od Petrovaradinske kapije na Savskom pristaništu, preko Velikih stepenica uzbrdo, put Kosančićevog venca do Varoš kapije. Varoš kapija se nalazila na raskršću današnjih ulica Pop Lukine i Topličinog venca. Potom je vodio duž Obilićevog venca do Stambol kapije u blizini Narodnog pozorišta. Zloglasna Stambol kapija bila je i najveća gradska kapija kroz koju je prolazio Carigradski drum. Šanac je potom nastavljao nizbrdo Francuskom ulicom i Skadarskom (tada Skadarski potok), preko Vidin kapije na mestu današnje Prve beogradske ulice, do Temišvarske ili Su-Kapi (Vodene) kapije na Dunavu.

U zavisnosti kojoj su naciji ili društvenoj klasi varošani pripadali, birali su svoj deo grada. Pripadnici dobrostojećih slojeva vladajućeg naroda zauzimali su elitni deo varoši na prostoru između današnjih ulica Kneza Mihaila i Dušanove, te Francuske i Tadeuša Košćuškog. Hrišćani su zauzimali deo oko Varoš kapije i Saborne crkve. Jevrejska Jalija na Dorćolu ispod Dušanove ulice, bila je gotovo zapuštena. Oba ova kraja bila su poprilično pusta, jer su zbog dahijskog zuluma svi "nevernici" morali da beže iz varoši i skrivaju se po selima i imanjima u okolini grada. Turci zanatlije i trgovci naseljavali su Zerek, u donjem delu današnje ulice Kralja Petra, a opšti utisak oronulosti varoši razbijala je tek pokoja lepo uređena i ozelenjena bašta u turskom delu Dorćola.

Sve ovo je donekle izmenjeno ponovnim dolaskom hrišćana, posebno Srba u Beograd.

Prestonica Srbije posle četiri veka

Jedan od prvih Karađorđevih poteza posle oslobođenja Beograda, bilo je naseljavanje srpskog stanovništva i ojačavanje trgovinskih, kulturnih i privrednih prilika u gradu. U tom trenutku Beograd i zaista postaje živahni srpski grad i prestonica.

Već 1807. godine u Beograd je preseljeno sedište Praviteljstvujušćeg sovjeta serbskog, preteče moderne vlade Srbije i prvi pokušaj demokratije u Srbiji. Zgrada u kome je zasedao Sovjet, nalazila se današnjem Studentskom trgu na raskrsnici sa Višnjićevom ulicom. Ovo zdanje je u nekom trenutku srušenom, dok se na njegovom mestu danas nalazi nešto mlađa i prilično devastirana kuća. Jedini spomen na značaj ovog mesta je spomen-ploča postavljena povodom 200 godina od početka Prvog srpskog ustanka.

Protiv neznanja i slepote uma

Samo ulicu dalje, u Gospodar Jevremovoj, nalazi se druga značajna institucija koja je obeležila Karađorđevu vladavinu - zgrada Velike škole. Osnovana 1808. godine na inicijativu Ivana Jugovića, a uz pokroviteljstvo Dositeja Obradovića, Velika škola bila je prva visokoobrazovana institucija u Srbiji. Kroz tri razred škole, od osnivanja do 1813. godine prošlo je oko 40 učenika.

Među đacima su bili sinovi najvažnijih ustanika, ali svoje mesto su našli i drugi dečaci i mladići koji su ispunjavali jednostavne uslove - morali su da znaju da čitaju i pišu, te da poznaju osnovne matematičke operacije. Iako je škola funkcionisala u skromnim uslovima i bez pravih udžbenika, osnivanje ove škole bilo je veliki korak u borbi protiv "neznanja i slepote uma", kako je jednom Dositej zapisao.

Početak vojne industrije u Srbiji

Privredni razvoj je bio spor i nedovoljan, ispresecan stalnim vojnim pohodima. Zbog potreba vojske, 1807. godine u Donjem gradu napravljena je mala fabrika za popravku i prepravku oružja, te izradu puščanih zrna, jatagana, pištolja, koplja i drugih vrsta oružja. Time je u Beogradu osnovana srpska vojna industrija.

Najznačajniji događaj, pak, bio je početak izlivanja prvih srpskih topova, te je zgradi negdašnjeg Arsenala u Donjem gradu pridodata topolivnica. Pre toga su srpski vojnici koristili čuvene topove od trešnjinog drveta, ali je oko 1810. godine izliven prvi železni top od strane majstora Jovana Petrovića. Zabeleženo je da su tokom tri kratke godine izlivena tri topa, a postojali su planovi da se počne sa pravljenjem prve haubice.

Dalji razvoje Beograda prekinuće slom Prvog srpskog ustanka. Karađorđe 21. septembra 1813. godine napušta Beograd i prelazi u Zemun. Nedugo potom, u gotovo pusti Beograd, ulaze Turci i započinju krvavu osvetu nad retkim Srbima koji su se tu zatekli. Time je završen kratak period srpske vladavine u Beogradu.