Ukoliko pratimo put popločan notama i njime se vratimo u Beograd dvadesetih godina prošlog veka, koraci će nas sigurno dovesti do "Studentskog Micky Jazz" orkestra i imena Rafaela Blama. 

"Burne dvadesete" (Roaring twentiees), donele su svetu sijaset novotarija, čak neke od ključnih za oblikovanje naše svakodnevice danas.U ovoj dekadipočinje era masovnih medija. Braća Dizni osnivaju prvi studio za proizvodnju crtanih filmova, a vrcavi ritam njuorleanskog džeza počinje da se širi preko okeana i dolazi u Beograd. 

Istorija džeza kod nas, stidljivo je načeta.Naziv novog muzičkog pravca, još uvek neuvrežen u domaćoj javnosti, lutao je novinskim člancima od žaza, preko džaza do džeza. Tako "Politika" još 1922. prenosi da u jednom beogradskom klubu "grmi žaz-band".

Prvi muzički sastavi koji su u nastupima nudili poneku džez kompoziciju, nisu odlazili dalje od osvežavanja svog redovnog plesnog repertoara njima. Nastupali su na ugovorenim klupskim i hotelskim svirkama, ali nisu se žanrovski deklarisali. Zapravo, mnogi nisu imali ni svoj naziv, sve do "Studentskog Miki Džez" orkestra. 

Dorćolski Miki Maus

Beogradskoj publici, prvi put su se predstavili u dvobojnim cipelama, takozvanim "čarlstonkama" i belim džemperima sa "M" amblemom iz kojih su izvirivali špicasti okovratnici košulja.

Spojeni ljubavlju prema novoj, nestašnoj muzici u kojoj su bili amateri i jevrejskim poreklom, sa sobom su nosili markantan pogled i svoje instrumente. Tako je sedmorica momaka, pod rukovodstvom Rafaela Blama, zvanično donela džez u Beograd, davne 1927. 

Dorćolskog Miki Mausa, Blam je stvorio po uzoru na američke džez orkestre. 

Omaž najpoznatijem Diznijevom junaku u imidžu benda, bio je nesvakidašnji izbor u ondašnjem kulturnom i noćnom životu Beograda. Još uvek su vladali šlageri i blaga uštogljenost salonskih zabava. Ipak, ovaj potez je svedočio da domaća mladež prati svetske trendove, a simboliku je pravdalo i to što se Diznijeva produkcija služila džezom u animiranim filmovima.

Foto: Porodica Blam / Privatna arhiva - Micky Jazz 1927. fotografija iz knjige "Jazz u Srbiji 1927-1944." Mihaila Blama

Ko su bili članovi Miki Džeza?

Muzički obrazovan i već iskusan na sceni, Rafael Blam je upravljao bendom i u njemu svirao violinu i bendžo. Na bubnjevima, ventil trombonu, trubi, saksofonu, harmonici i klaviru rasporedili su se i menjali njegovi prijatelji. Svi su se upoznali pri Jevreskoj zajednici, gde su i ranije muzicirali povodom proslava velikih jevrejskih praznika.

Nije tačno poznato kada je ko od ostalih članova ušao u Miki Džez, ili iz njega prešao u neki od srodnih sastava koji su se kasnije formirali. Poznato je da je u prvoj postavi  za klavirom sedeo Emil Hirtvajl. Kasnije je, i na duže staze, pijanista bio Bela Kupferberg, a povremeno je s bendom nastupala i Ljubica Robiček.

Mika Albahari svirao je bubnjeve i na saksofonu se smenjivao sa Solomonom – Monijem Amodajem. Ipak, poznatiji kao bubnjar Miki Džeza bio je Isa Alfandari – važio je za najboljeg improvizatora na bini svog doba. Tu su bila još dvojica članova. Vili Štajer svirao je harmoniku i duvao u trombon, a Mehanem – Mika Daniti, inženjer po struci, trubu. 

 "Repertoar orkestra činile su popularne kompozicije toga vremena: fokstroti sa primesama svinga i sramežljivom improvizacijom", preciziraće 2010. u svojoj knjizi Mihailo Miša Blam, Rafailov sin.

Odgovor na to šta su bile "popularne kompozicije" krije se u opusu Pola Vajtmana, Djuka Elingtona i svemu što će Luis Armstrong izvodili u Americi. Glavni kriterijum bio je animirati i šarmirati publiku, tako da podijum ne miruje sve dok bend svira! 

Miljenici omladine 

Nakon što su zvuci džeza postali bliski i traženi među Beograđanima, njegov uticaj počinje da se širipoput eha. Do kraja tridesetih, formirani su brojni profesionalni i amaterski sastavi, koji će zvucima truba, klavira, saksofona ispunjavati beogradske klubove i barove. 

Ipak, samo elitni mogli su nastupati u najpopularnijem "Džokej klubu", a Miki Džez imao je tu čast.

 Foto: Porodica Blam / Privatna arhiva - Fotografija iz Džokej kluba u Gračaničkoj ulici, 1937. godina (takođe preuzeto iz Mišine knjige)

Postave bendova bile su fluidne, a neki članovi su bili poimence prepoznati i omiljeni kod publike. Ime Rafaela Blama, bilo je među najcenjenijima, a svojatala ga je i publika slavnog "Akademskog Džoli Bojsa", benda kroz koji je prošla većina muzičara Miki Džeza.

Na beogradskoj sceni su se ostvarili i "Sion džez", "SADŽO", "Melodi bojs" i orkestar Štuleta Jovanovića. U domaćim bendovima gostovali su i inostrani muzičari. Tako su u istoriju našeg džeza ušli italijanski bubnjar Todo i saksofonista Hojerman, Jevrejin poljskog porekla.

Valjevski "Havaji" verovatno su prvi džez bend osnovan u unutrašnjosti Srbije. Zatim Kanjiža dobija svoj svingerski sastav lokalnih Roma, a sledi osnivanje Džez orkestra Š.P.D. "Zanatlija", Džez orkestra šabačke trgovačke omladine i drugih.                                                                            

Neki džezeri dolazili iz muzičkih porodica, a drugi mu se okretali da ih "ulica ne bi uzela pod svoje". Reputacija im je u široj javnosti, kao i svemu buntovnom i novom, nosila brojne predrasude. Stoga su entuzijasti ovog pravca bili prvi na udaru policije kada je u kafanama nekoga trebalo pretresati zbog nestalog escajga. 

Iako je policija sa džezerima uvek bila na oprezu, njihova muzika je postala nezaobilazan začin večernjih zabava u mladoj Kraljevini Jugoslaviji. Džez orkestri uveseljavali su novogodišnje proslave i redovne subotnje igranke.

Knjižari su se utrkivali ko će pre muzičarima moći da ponudi notne zapise najnovijih stranih hitova, a vlasnici banket sala i klubova posterima pompezno najavljuju nastupe proslavljenih sastava.

Hitler odneo šalu

Tako je bilo sve do nacističke okupacije, 1941. kada i sam pomen džeza postaje osnov za likvidaciju. Hitler je širom Evrope nastojao da zatre korene džeza, kao i svake druge kulture koja nije počivala na arijevskim standardima. Na zub su višestruko bili uzeti muzičari jevrejskog porekla.

Hitlerove trupe tražile su doušnike, koji bi im pomogli da što brže sačine popis beogradskih Jevreja. Tako su i imena svih članova Miki Džeza bila poznata nacistima ubrzo nakon ulaska u prestonicu.

I ostatku stanovništva su okupatorske norme nametnute preko noći. Britanske radio stanice koje su prenosile džez muziku bilo je zabranjeno slušati po više osnova, a orkestri koje su nacisti angažovali na svojim zabavama prisilno su izvodili samo pesme na nemačkom. Sloboda i džez pali su zajedno u ruke zlotvora.

Najveći broj junaka ove priče utihnuo je sa džezom tokom rata. Jedini "Miki" koji je doživeo da svoje instrumente ponovo zasvira na slobodi, po završetku nacističkih terora, bio je Rafael Blam.

Novo džez poglavlje u posleratnoj Jugoslaviji počinje negde oko 1957-58. godine. Tek tada su premošćeni ekonomski, geografski i politički razlozi koji su "na neprirodan način" udaljavali "beogradsku scenu od izvorišta džeza", kazaće moderni džez pijanista Miloš Krstićšesdesetak godina docnije. Od prvih magnetofona dopremljenih u slobodni Beograd do danas, džez je stekao akademsko uporište, tradiciju svojih festivala širom zemlje i umetnike čija imena prepoznaje ceo svet.

U tom poglavlju koje traje, sećanje na Rafaela Blama i njegovi umetnički geni nastavili su da žive kroz njegovu decu: Mihaila Mišu Blama – basistu svetskog renomea i nosioca brojnih muzičkih nagrada i priznanja za doprinos razvoju džez kulture u Srbiji, i prvakinju Narodnog pozorišta u Beogradu, poznatu i u ulozi sinhronizatorke dečjih programa, Nadu Blam.