Smeštena tačno na pola puta između Beograda i Obrenovca, Ostružnica je danas uglavnom poznata po Ostružničkom mostu i obilaznici oko grada, te ponekom izveštaju o vodostaju Save. 

Pre nešto više od dva veka, današnje predgrađe Beograda bilo je užurbana trgovačka varošica u kojoj su svoje sedište smestile ustaničke snage. Tu je održana prva Narodna skupština i osnovana prva osnovna škola u modernoj Srbiji, ali se dešavalo i još mnogo toga...

Početak bune protiv dahija

Leto gospodnje 1804. počelo je bunom. Kao odgovor na sve veći turski zulum i seču najpoznatijih knezova, domaći živalj odlučio je da usprotivi osvajaču. Na Sretenjskoj skupštini u Orašcu, za vođu bune izabran je Đorđe Petrović Karađorđe i bes i sila koji su se skupljali vekovima nisu više mogli biti zaustavljeni. Za kratko vreme oslobođen je gotovo čitav Beogradski pašaluk.  Turci su potisnuti u gradove, gde su se krili iza bedema i čekali pomoć iz Carigrada i Bosne. 

Pošto su brzo uvideli da sultana nema baš neke vajde, a obruč oko Beograda se sve više stezao, Turci se obraćaju Austrijancima od kojih traže da posreduju u pregovorima sa ustanicima.  Austrijanci zahtev za pregovore prosleđuju Karađorđu, koji za Veliku Subotu 1804. godine saziva veliku narodnu skupštinu, prvu te vrste od pada despotovine 1459. godine. Istovremeno, vođa ustanka šalje i Austrijancima pismo sa predlogom da pošalju svog predstavnika kako bi porazgovarali o nabavci oružja i municije za potrebe ustanika. 

Prva Narodna skupština u modernoj Srbiji

Kao mesto održavanja skupštine odabrana je varošica Ostružnica, nadomak Beograda. Ostružnica se prvi put u austrijskim spisima pominje u 18. veku. Zbog blizine Austrije, te skele koja je omogućavala prebacivanje robe iz jedne u drugu carevinu, vremenom se razvila u pravu trgovačku varoš. Centar varoši se tada, kao i sada nalazio oko donjeg toka Ostružničke reke, desne pritoke Save. Ostružnica je  na početku ustanka imala  sedamdesetak kuća i bila jedna od većih mesta Beogradske nahije . 

Na zakazani dan, 23. aprila 1804. godine, u Ostružnici se pored Karađorđa okupilo i 26 najvećih ustaničkih vođa, kojima je bilo savetovano da sa sobom povedu po još dvojicu-trojicu uglednih seljaka. Broj pristiglih je, pak, premašio sva očekivanja. Hroničari tog vremena zabeležili su da se na narodnom skupu našlo čak hiljadu ljudi. 

Zasedanje skupštine započelo je na sam dan Uskrsa, a prva tačka nisu bili pregovori sa Turcima, već obračun između ustaničkih vođa. Naime, sukob za prevlast, obojen ljubomorom i ličnim nesuglasicama, tinjao je između Karađorđa i Teodosija Marićevića iz Orašca još od Sretenjskog skupa. Tada je vođenje bune bilo ponuđeno Stanoju Glavašu i Marićeviću, koji odbijaju, te na čelo ustanika dolazi Đorđe Petrović. Dva meseca kasnije, na skupu u Ostružnici, potegnuto je pitanje plaćanja municije koju su ustanici dobili od Austrijanaca. Najglasniji protivnik ovoga bio je Marićević, koji je Karađorđu dobacio: "Ti si starešina sada i ovoj buni uzrok, pa zato i taj uzeti barut da platiš ti sam."

Ovakve reči nisu naišle na dobar prijem kod vožda, koji je sukob razrešio na način koji je u kasnijim zapisima diplomatski opisan kao "pogibija Teodosijeva". Potom je pao dogovor o izmirenju ceha za barut, Karađorđe je još jednom potvrđen za vožda, te se skupština okrenula pitanjima od nacionalne važnosti. 

Tokom savetovanja koje je trajalo od 24. aprila do 3. maja, usaglašeni su zahtevi koji su u devet tačaka saopšteni Austrijancima, kako bi ih oni dalje prosledili Porti. Zahtevi su bili zasnovani na fermanu iz 1793. godine kojim su donekle poboljšana prava Srba u Beogradskom pašaluku. Zahtevano je da se uhapse i ukinu dahije, da se srpski policajci i vojnici pridruže turskim u sprovođenju zakona, da se da amnestija ustanicima, regulišu i preciziraju nameti, te da se Srbima uvede pravo na biranje sopstvenih knezova. 

Pored toga, kroz niz dogovora o unutrašnjoj organizaciji, te načinima finansiranje ustanika, na Skupštini u Ostružnici su postavljeni temelji ustaničke države koja je trajala do 1813. godine.

Foto: Wikimedia Commons / Milica Buha - Crkva Svetog Nikole u Ostružnici, najstarija crkva na široj teritoriji Beograda

Diplomatski pregovori na obali Save

I posle skupštine Ostružnica ostaje važna tačka na karti ustaničke Srbije. Pored blizine Austrije, Beograda i puteva koji su vodili ka Bosni i Šumadiji, značajno je i to što su viđeniji knezovi iz Ostružnice i okoline Beograda igrali važnu ulogu u novonastaloj državi. Takođe, ustanički logori bili su smešteni u Železniku, Žarkovu, Sremčici, Umci, odakle su usmeravani napadi na Beograd. Na visoravni Logorište iskopan je šanac koji se mogao videti iz Beograda. I obrnuto, i tada i sada se sa uzvišenja koja su ostala od hridina nekadašnjeg Panonskog mora pruža gotovo nesmetan pogled na Beograd. Odatle je, preko Save i Čukarice, krenuo i konačni proboj kojim je oslobođen Beograd krajem 1806. godine.

Iz zapisa savremenika može se zaključiti da je prisustvo najvažnijih ustanika privuklo i pažnju raznih žbirova i raznih drugih doušnika, koji su svako za svoju stranu prikupljali informacije i pregovarali javno i tajno o nabavci oružja, te budućim potezima nove vlasti. Tu je jedno vreme živeo Josif Pavle Miteser, šef bečke obaveštajne službe koji je pažljivo pratio sve poteze. Vezu sa Bečom održavao je lokalni pop Marko Nenadović, koji je koristeći informacije što od Mitesera, što od učenjaka, kaluđera, trgovaca i patriota koji su hitali u Srbiju da pomognu oslobođenju, napravio pravu obaveštajnu mrežu. Ovde su nastajale i pesme i priče koje su potom od usta do usta, često putem guslara, prenošene po zemlji kako bi se veličao i jačao nacionalni identitet. U to vreme, Ostružnica je i zaista bila pravi diplomatski i obaveštajni centar Srbije. 

Ipak, Karađorđeva vlast nije se završavala samo na ratovanju i šijuniranju. Prve osnove prosvetiteljstva udarene su u Ostružnici kada je 1805. godine osnovana prva prava osnovna škola u Srbiji. Pored dece meštana, školu su pohađali i sinovi viđenijih srpskih knezova, kao i Aleksa, najstariji Karađorđev sin. Ova škola, koja nosi ime "Karađorđe", i danas postoji i gotovo bez prekida radi već dva veka. 

Ni Miloš je nije zaboravio

O značaju Ostružnice govori i to da je posle sloma Prvog srpskog ustanka ostala jako ustaničko uporište. U njoj je pripreman i Drugi srpski ustanak. Čak i posle dobijanja autonomije, oslobođenja Beograda, te proglašenja Kragujevca za prestonicu, Ostružnica je bila mesto gde su održavana savetovanja i skupštine, o čemu svedoči i činjenica da je u 1833. godine knez Miloš podigao svoj hram-zadužbinu na ovom mestu. S obzirom da je podignuta čitavu deceniju pre Saborne crkve, Crkva Svetog Nikole u Ostružnici je najstarija crkva na široj teritoriji Beograda. 

I u narednim decenijama, Ostružnica je ostala mesto gde su dobrovoljci prelazili u Srbiju kako bi ratovali protiv Otomanskog carstva. Sve se menja posle dobijanja nezavisnosti kada polako gubi značaj, a ratnici koji su novi dom našli ovde počinju da se bave trgovinom i zemljoradnjom. Priliku da se još jednom približi Beogradu, Ostružnica dobija 1928. godine kada postaje jedna od stanica na pruzi Beograd-Obrenovac, ali o tome nekom drugom prilikom…