Radio Beograd-Rakovica bio je prvi radio na Balkanu i u Južnoj Evropi. Bila je to deveta radio stanica u Evropi, koja je svoje talase počela da emituje istog dana kada i Radio Beč, čak i pre radio stanica nekih svetskih prestonica. 

Kako je sve počelo?

Još 1922. godine Ministarstvo pošta i telegrafa sklopilo ugovor sa pariskom kompanijom za bežičnu telegrafiju TESAFI o izgradnji nove radio-telegrafske stanice. U tu svrhu, Ministarstvo kupuje 23 hektara zemlje u Rakovici preko puta železničke stanice, da bi naredne godine na toj površini bila izgrađena prizemna zgradu. Ovo je bila prva zgrada u Evropi namenski izgrađena za jednu radiostanicu.

Radiostanica u Rakovici bila je i prva emisiona stanica na Balkanu. U početku je za potrebe ovog radija korišćena je oprema radio-telegrafske stanice koja je 1915. godine služila za održavanje veze između Vrhovne komande i srpske vlade. Postavljena su tri predajnika, koja su služila za potrebe radio-difuzije i radio-telegrafije.

Beograd je dobio svoju radiostanicu pre mnogih evropskh metropola. U početku je program mogao da se preko dana čuje u čitavoj Jugoslaviji, a noću čak i u okolnim zemljama. Zahvaljujući tome što je imala ovu radiostanicu, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca bila je članica Međunarodne unije za radiofoniju prilikom njenog osnivanja 1925. u Ženevi.

U radio-telegrafskom centru u Rakovici septembra 1924. godine uspešno je okončan eksperimentalni program i obavljen probni radio-prenos. U to vreme je svega 10 evropskih zemalja imalo radiostanice.

Rađanje Radija Beograd-Rakovica

Istog dana kad i radio Beč, oglasio se Radio Beograd-Rakovica. Istini za volju, nekoliko dana ranije, 19. septembra 1924. emitovan je prvi probni koncert što je obeležilo početak radio-difuzije u Srbiji. Ksenija Rogovska izvela je ariju iz "Toske", poznati tenor Žika Tomić  otpevao je kompoziciju "Behar" Stevana Hristića, violinista Karel Holub odsvirao je Mendelsonov "Violinski koncert E-mol", i za kraj je pijanista Velizar Gođevac odsvirao je dve Šopenove etide. Poznati glumac i prvak drame Narodnog pozorišta, Vitomir Bogić recitovao je sonete Jovana Dučića, i izveo scenu iz "Sirana".

Može se reći da je ovim uspostavljena višedecenijska tradicija emitovanja kvalitetnog umetničkog i kulturnog programa po kome je Radio Beograd i danas poznat, a zbog velikog interesovanja, koncert je ponovljen naredne nedelje. Za emitovanje ovih prvih probnih emisija bili su odgovorni inženjeri Mihailo Simić i Dobrivoje Petrović. Koncert je emitovan iz studija u Knez Mihailovoj ulici 42, a preko odašiljača u Rakovici. Odeljenje za prijem bilo je na Zvezdari, iznad Novog groblja.

U prvim danima, radio su mogli da slušaju vlasnici 61 registrovanog radio aparata u gradu. Kako bi ova novotarija bila dostupna i drugim radoznalcima, veliki prijemnici bili su postavljeni u Aero, Džokej i Auto klubovima za koje se govori da su bili dupke puni u vreme emitovanja sadržaja.

Program Radija Beograd-Rakovica

Zanimljivo je da se program nije preterano razlikovao od programa danas. Od dana emitovanja prvog koncerta, tri puta nedeljno po sat vremena emitovane su muzika i aktuelne vesti.  Utorkom, četvrtkom i subotom, u periodu od 18.45 do 19.45 časova, prenošeni su koncerti, najnovije vesti za koje su bili zaduženi novinari "Politike" i "Dnevnih novosti", čitane su uvek važne servisne informacije, prve reklame, vodostanje, kao i berzanski izveštaji za one koji su bili zainteresovani za špekulacije, a za koje je bila zadužena tada razvijena Beogradska berza. 

Muzički deo programa bio je pod stručnom palicom direkcije Beogradske opere. Muzika je prvo "išla u živo", a kasnije i sa ploča. Prve korišćene ploče bile su veličine 26 i 36 centimetara, a puštane su sa gramofona (tada nazivanih fonografi) koji su navijani ručno.

Nažalost, ovaj radio ugašen je 1. jula 1926. a kao razlozi se navode nerešena finansijska pitanja. Zbog malog broja pretplatnika, Ministarstvo PTT koje je delom finansiralo rad ove stanice, ukinulo je finansiranje sa obrazloženjem da stanica nije davala nikakve rezultate i predstavlja nepotrebni trošak.

Halo, halo, ovde Radio Beograd

Pored ove državne inicijative, postojala je želja i potreba građana da pokrenu moderniji način informisanja. Ovo je bilo vreme kada su se informacije prenosile uglavnom putem novina, pisama i javnih proglasa, a telefon je bio još uvek bio novotarija. Osnivači akcionarskog društva Radio A.D. imali su ideju da osnuju Beogradski radio još 1925. godine, ali za ovo podršku od strane Ministarstva pošta i telegrafa dobijaju tek godinu dana kasnije. Od 1927. godine kreće ponovno emitovanje muzike sa gramofonskih ploča, a za vesti je ponovo bila zadužena redakcije "Politike". Bilo je pokušaja da se organizuje prvi prenos operete, ali bez uspeha. Redovan program Radio Beograda počeće tek 1929. godine.

Na drugom spratu zdanja Srpske akademije nauka i umetnosti, jedne nedelje u 10.30 časova začule su se fanfare koje su označile početak redovnog emitovanja programa. Tog 24. marta 1929. godine građani su mogli čuti spikerku Jelenu Bilbiju i ove reči: "Halo, halo, ovde Radio Beograd na talasnoj dužini od 455 metara. Molimo sve koji nas čuju da nas obaveste o načinu prijema, jačini glasa i modulaciji". Početni signal bio je prvi takt pesme "Milkina kuća na kraju", a isti je moglo da čuje 19.000 radio pretplatnika širom Jugoslavije.

Svečanom otvaranju beogradske radio stanice prisustvovalo je oko 300 zvanica iz kulturnog i javnog života. Emitovanje je započeto izvođenjem "Fanfarske uvertire", koju je komponovao i dirigovao tadašnji dirigent Beogradske opere Lovro Matačić, a zatim je Hor akademskog pevačkog društva "Obilić" otpevao srpsku himnu u pratnji orkestra Opere. Ovom prilikom izvedena je i prva srpska radio-drama "Đakon Stefan i anđeli" u izvođenju ansambla Narodnog pozorišta. Svečano prvo emitovanje zaključeno je govorima predstavnika vlade, Beogradske opštine i Akcionarskog društva "Radio".

Iste godine emitovan je prvi svečani kamerno-muzički koncert (posvećen Mocartovom delu), zatim prvi prenos fudbalske utakmice, prvi prenos horskog pevanja, kao i prvo opersko izvođenje u glavnom studiju.

U godinama koje slede započelo je emitovanje informativnih emsija, humorističkih emisija i emisija na drugim jezicima. Za početak radio-novinarstva u Srbiji uzima se 1937. godina. Tokom Drugog svetskog rata radila je jedino nemačka okupaciona radiostanica, ali je po oslobođenju Beograda Radio Beograd nastavio svoje redovno emitovanje.

Da li je Radio Beograd zaista bio prvi na Balkanu?

Mnogi navode kako je Radiofonska stanica Beograd-Rakovica bila prva u Srbiji, Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, ali i na Balkanu. Za zvanični početak Radio Beograda uzima se 1. oktobar 1924. godine iako je prvo emitovanje sadržaja obavljeno i pre ovog datuma, a redovni program počeo tek dan kasnije. 

Bilo je onih koji su tvrdili da je Radio Beograd-Rakovica predstavljao eksperimentalnu i amatersku frekvenciju. Kako u jednom tekstu navodi Đorđe Malavrazić, istoriju Radio Beograda istraživao je Ivko Pustišek. On je izneo tvrdnju da je stanica Radio Beograd-Rakovica bila regularna stanica sa redovnim programom i da je bila obrazovana prema svim zahtevima legislative. Na bazi ove tvrdnje su kasnije mediji navodili Radio Beograd kao prvu jugoslovensku radiostanicu. Međutim, isto tvrde hvatski mediji za Radio Zagreb čije je emitovanje počelo 1926. godine.

Važno je napomenuti i da su sama stanica i poznavaoci istorije radija pravili razliku između probnih emitovanja obavljenih 19., 25. i 26. septembra i prve redovne emisije emitovane tek 2. oktobra. Ova zabuna oko datuma nastala je zbog odluke koju je 19. septembra 1924. doneo ministar pošta i telegrafa u kojoj se nalaže da "počev od 1. oktobra Glavna Radio-telegrafska stanica Beograd–Rakovica daje koncerte tri puta nedeljno po jedan sat". Zbog nejasne formulacije "počev od" i danas se vode diskusije na temu koji je datum zvanični početak rada Radio Beograd-Rakovica. Bez obzira koje objašnjenje prihvatite, sigurno je da je ovo bio prvi beogradski radio. 

I u vezi sa datumom "oživljavanja" radija postoje neslaganja. Svečani početak emitovanja zaista je upriličen 24. marta 1929. godine, međutim, pojedini istorijski zapisi navode da je Radio Beograd sa radom počeo nedelju dana ranije zbog velikih poplava koje su ugrožavale čitavu zemlju i, u vezi sa kojima, su se redovno emitovali izveštaji. Vreme između izveštaja popunjavano je muzikom improvizovanog kvarteta.

Radio Beograd danas

O popularnosti radija danas može se diskutovati. Ipak, u prilog tome da je Radio Beograd i dalje važan medij govori činjenica da emituje program putem pet kanala i to: Prvi program (Radio Beograd 1), Drugi program (Radio Beograd 2), Treći program (Radio Beograd 3), Beograd 202 i Stereorama.