Pokušajte da zamislite sledeću scenu: ulazite u raskošnu balsku dvoranu gde vas dočekuju široki osmesi besprekorno skockanih mladih dama. Koji trenutak kasnije, među uvaženim zvanicama raspoznajete i 3 naročita gospodina. Kao pripadnici prave srpske elite, gospodin Petar Petrović Njegoš, Vuk Karadžić i knez Miloš Obrenović nesumnjivo su među najistankutijima od blizu 3000 prisutnih. Tačnije, sve dok vam se pogled nehotice ne zaustavi na Njoj…

Istog trena, raskošna toaleta ove mlade dame svima će oduzeti dah. Njeno ime je Mina, a došla je u pratnji svoga oca, g-dina Vuka Karadžića. Lepa Mina je, kao i uvek, zaplenila pažnju svojom jedinstvenom, otmenom pojavom. I dok prisutni započinju ples uz taktove Štrausovog Srpskog kadrila, pažnju vam nehotice skreće i naročita ritmička podloga…

Grafika: Matice srpske / Gabrijel Deker - Mina Karadžić, 1847. godine

To je ordenje koje zvecka na odori kneza Miloša – a ko će se pre veseliti nego organizator ovog naročitog hepeninga? Ako mislite da je pomenuta scena tek plod mašte kakvog istorijom zaluđenog osobenjaka, sama istorija će vas u tome demantovati.

Naime, svaka sličnost sa navedenim opisima je stvarna, a događaj o kome je reč zbio se 1847. godine u Beču. Tadašnji vladar Kneževine Srbije, Miloš Obrenović, već je godinama unazad planirao da upriliči prigodnu svečanost za znamenite Srbe iz austrijske prestonice.

Tako je pala odluka da se jednom godišnje, u dvoranama najraskošnijih bečkih dvorova, počne održavati Svetosavski bal. Sloveni koji su tada živeli u Austriji su već od 1843. godine priređivali svoje balove, ali tradiciju organizovanja ovih svečanosti – koje su se po glamuru i veličini mogle porediti sa onim carskim – zvanično je 1846. godine ustanovio knez Miloš.

Foto: Wikipedia - Naslovnica izdanja notnog zapisa "Srpskog kvadrila", Johana Štrausa Malđeg

Svetosavski bal tada postaje još jedan vid obeležavanja dana Svetog Save. Specijalno za tu priliku, Miloš Obrenović je od austrijskog kompozitora Johana Štrausa Mlađeg naručio i prigodnu kompoziciju. Pomenuti Srpski kadril premijerno je izveden upravo 1846. godine, a čuveni kompozitor u njemu je iskoristio motive starih srpskih napeva. Zapažena je bila i svečanost održana 1861. godine, gde su se austrijskom državnom ministru i srpskim oficirima pridružili poljski, mađarski i ruski plemići. Uz šarenoliku plejlistu slavonskih, srpskih i hrvatskih kola – ali i polki, mazurki i valcera  – zaplesali su poznati pisci poput Ivana Mažuranića i Petra Preradovića, da bi, prema zapisima jednog učesnika, „oko ponoći sva slavenska mladež zaigrala uz junačku pesmu Rado ide Srbin u vojnike“.

Nije prošlo puno vremena, a dvorske svečanosti po ugledu na tadašnje evropske metropole preselile su se i u ovdašnju prestonicu. Prema podacima iz pisanih izvora, prvi srpski bal održan je još 1827. godine, a priredio ga je neimenovani gostioničar iz Zemuna. 7 godina kasnije, knez Miloš je upriličio posebnu feštu: tačno u ponoć, u zgradi Narodnog suda u Kragujevcu, otpočelo je veliko slavlje uz pesmu i igru. Svečanost je priređena za članove porodice Obrenović i njihove najbliže prijatelje, a ceo događaj upotpunili su zaglušujući zvuci topova.

Foto: Pinterest - Balska dvorana Novog dvora

Pomenuta svetkovina se ujedno smatra i pretečom srpskih dvorskih balova. U Srbiju je običaj njihovog održavanja dospeo pravo iz Beča, i to zaslugom mlađeg sina kneza Miloša, Mihajla Obrenovića. Njegov naslednik, kralj Milan Obrenović, nastavio je ovu tradiciju podigavši je tokom godina na evropski nivo.

A Novi dvor, u kome je obitavala kraljevska porodica, beše idealno mesto za priređivanje svečanosti. Stranci koji su u to vreme boravili u Srbiji ostavili su dragocena zapažanja o rezidenciji Obrenovića, gde saloni behu uređeni u renesansnom, orijentalnom i rokoko stilu. Iz beleški putopisaca saznajemo i da se hrana služila iz servisa od saksonskog porculana, a najkvalitetnije vino točilo se u čaše izrađene od češkog kristala, ukrašene inicijalima kralja Milana.

Pa ipak, nije samo kralj Milan doprineo „evropeizaciji“ srpskih balova – naročitu ulogu u tome imala je i njegova supruga, kraljica Natalija.

Od raskošnih toaleta do savremenog srpskog glamura

Istančanog ukusa i besprekornih manira, Natalija je veoma držala do ondašnjih modnih trendova. Tako se dosetila da pravila ponašanja uvede i na beogradski dvor, i to po ugledu na ostale evropske prestonice i tadašnje mondenske centre.

Imućne Natalijine zemljakinje sa oduševljenjem su prihvatile ovu ideju, jer su upravo kraljevski balovi bili savršena prilika da prikažu otmene dragulje i toalete, ističući time i status i bogatstvo svojih očeva i muževa.

U tom maniru, pripreme za balove postaju najvažniji događaj u svim uglednim porodicama – naročito onima sa više ženske dece. Mlade dame je valjalo na vreme opremiti haljinama, cipelama i nakitom po uzoru na evropsku modu, dok su svečana građanska odela nosila gospoda u zrelijim godinama. Otmenošću su se posebno isticale udate žene, koje su nosile isključivo toalete sa šlepom.

U isto vreme, neudate devojke su se opremale lepezama i svilenim maramicama. Njihov raskošan izgled upotpunjivao je i posve neobični aksesoar: to behu specijalne knjižice sa ubeleženim rasporedom plesova, ali i imenima kavaljera kojima su obećale pojedine igre.

Foto: "Žena i svet" - Predlog za balske toalete na početku četrdesetih

Jedna od sačuvanih knjižica svedoči i o strogom redosledu igara. Svečanost je, naime, uvek počinjala srpskim kraljevskim kolom, da bi nakon njega usledele polka, mazurka, valcer, kotiljon... Ukupno 11 plesova, sa pauzom nakon osmog, smenjivalo se pod stručnim vođstvom ceremonijal majstora, koji je prisutnima uzvikivao i redosled plesnih figura.

Po ugledu na ostale evropske metropole, i u Srbiji je sezona balova bila isključivo tokom zimskih meseci. Najsvečaniji je svakako bio novogodišnji bal, na kome su dame mogle prošetati svoje dugačke haljine od skupocenih uvoznih materijala. Uvažena gospoda su, pak, nosila frakove krojene po meri, dok su perjanice, ešarpe i ordenje krasili paradne uniforme oficira.

Kraljica Natalija je pak, preferirala toalete naručene iz Beča, Pešte i Pariza, zbog čega je upravo ona bila uzor damama iz visokog društva. Početkom 20. veka, ulogu modne ikone preuzela je knjeginja Olga Karađorđević, a njena toaleta bi odmah postala trend koji su dame revnosno pratile tokom cele godine.

Foto: royalfamily.org - kneginja Olga Karađorđević

 
 

Tradicija ondašnjih ceremonija time je verno preslikana i na Svetosavski bal. Priređivanje nadaleko čuvene svečanosti, međutim, nije prošlo i bez poduge pauze: tokom 2 svetska rata i obnove uništene države, teško da je ikome bilo do otmenih svečanosti…

Tako je i ostalo sve do 1996. godine, kada su se taktovi Štrausovog Srpskog kadrila ponovo začuli na bečkom dvoru. Naime, srpski centar u Beču, na čelu sa predsednikom Miloradom Mateovićem, po prvi put je, nakon gotovo čitavog veka, upriličio (savremeni) Svetosavski bal. Po ugledu na tradiciju kraljevskih balova, među glavnim zvanicama bili su Srbi koji žive u prestonici Austrije. Svetkovini su mogli prisustvovati svi koji su na vreme rezervisali ulaznice, ali i danas se među njima ističu članovi kraljevske porodice, domaće i strane diplomate, kao i naučnici, umetnici i poslovni ljudi poznati u srpskoj zajednici u Beču.

A poslednjih godina, redovni posetioci ceremonije su i ličnosti iz ovdašnjieg javnog života. Osim po glamuru i dobrom raspoloženju, svečanost se danas ističe i po svom humanitarnom karakteru. Ideja gospodina Mateovića naišla je na odobrenje brojnih pripadnika srpske elite, te je Svetosavski bal, osim u glavnom gradu Austrije, postao jednom od najprestižnijih manifestacija i u svim većim gradovima Srbije.