Osvojivši Beograd 1521. godine, Turci su sebi obezbedili čist put ka srednjoj Evropi. Već nakon pet godina ušli su u Budim, a ubrzo su se našli i pred bečkim bedemima. Ratovi između Austrije i Turske vodili su se tokom naredna tri veka. Od ishoda ovih vojevanja, zavisila je i sudbina Beograda.

Dar ul Džihad - vek i po turske vladavine

Tokom većeg dela srednjeg veka, Beograd se nalazio na granici dveju susednih država (Vizantije i Ugarske, Srbije i Ugarske, Turske i Ugarske), što je doprinelo njegovom razvoju pre svega kao vojnog utvrđenja. Pomeranjem turske granice na sever, njegov strateški značaj se u velikoj meri promenio.

Ostavši u dubokoj pozadini ratova vođenih između evropskih sila i Turaka, Beograd se našao unutar političkog i ekonomskog sistema Osmanlijskog carstva. Sultan Sulejman je pristupio obnovi Beograda, koji Turci nazivaju Dar ul Džihad – kuća svetog rata. Tokom 150 godina mira na njegovom području, Beograd je postao centar trgovine između istoka i zapada i izrastao u blistavi orijentalni grad.

Predvođeni vršačkim episkopom Teodorom Nestorovićem, Srbi u Banatu 1594. godine podižu ustanak protiv Turaka. Kao čin odmazde ustanicima koji su nosili zastave sa likom Svetog Save, Sinan-paša je naredio da se na Vračaru spale mošti srpskog svetitelja. Ustanak je vrlo brzo ugušen.

Svoj najveći uspon pod Turcima, grad dostiže sredinom 17. veka, kada broji oko sto hiljada ljudi, pre svega Srba i Turaka, ali i Jevreja i Dubrovčana. Krajem tog stoleća Beogradom je zavladala kuga, što je uz brojne požare i pobune janjičara dovelo do stagnacije u razvoju grada.

Prvo austrijsko osvajanje

Posle nešto više od veka i po mira, Beograd se ponovo našao u vrtlogu ratnih razaranja.

Kada je prilikom opsade Beča 1683. godine vojska velikog vezira Kara Mustafe do nogu potučena, hrišćanska Sveta liga je krenula u ofanzivu na Tursku. Austrijanci su pod vođstvom Maksimilijana Bavarskog 1688. godine osvojili Beograd i nastavili da napreduju ka jugu, sve do Makedonije.

Tom prilikom, Srbi su se dohvatili oružja i pridružili austrijskim trupama u borbi protiv Turaka. Međutim, ubrzo je izbio Rat Velike alijanse, pa su Austrijanci bili prinuđeni da veliki deo svojih snaga povuku iz Srbije.

Velika seoba Srba

Bojeći se turske odmazde, predvođeno patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem, za austrijskom vojskom krenulo je bezmalo 40.000 srpskih familija.

U Beogradu je 1690. godine održan crkveno-narodni sabor, koji je od austrijskog cara Leopolda I tražio dozvolu da se Srbi nasele u Ugarskoj i dobiju crkveno – školsku autonomiju. Car je ovaj zahtev uslišio uz uslov da se Srbi bore u austrijskoj vosci.

Pošto su konsolidovali svoje redove, Turci su krenuli u kontraofanzivu i nakon šestodnevne opsade ponovo zaposeli Beograd. Grad je iz ovih sukoba izašao razoren, a njegovo stanovništvo zbog saradnje sa Austrijancima surovo kažnjeno.

Drugo austrijsko osvajanje

Posle dva veka turske vladavine Beogradom, 1717. godine se vodila jedna od najvećih bitaka za ovaj grad. Iako malobrojnija, zahvaljujući briljantnoj taktici princa Eugena Savojskog, austrijska vojska je ponovo osvojila Beograd.

U toku sledeće 22 godine, koliko će ostati pod austrijskom vlašću, Beograd će doživeti velike promene, vrlo brzo će izgubiti orijentalni duh i poprimiti obeležja evropskog grada. Na mestu srušene turske tvrđave, prema nacrtima inženjera generala Nikole Doksata de Moreza gradi se moderno utvrđenje. Pored tvrđave, u velikoj meri izmenjena je i sama varoš. Kao i tvrđava i ona je opasana bedemima. Osim toga, podeljena je na dva dela - nemački na Dunavu i srpski na Savi. Nova zdanja se zidaju u oba dela grada.

Međutim, modernizacija Beograda je još jednom prekinuta 1739. godine. Posle katastrofalnog poraza od turske vojske kod Grocke, Beogradskim mirom dogovoreno je da se Austrija povuče preko Save. Beograd je pripao Osmanlijama i to uz obavezu Austrijanaca da sruše sve što su sagradili tokom prethodne dve decenije.

Turcima je trebalo 14 godina da bi Beogradu vratili raniji izgled.

Dok je Beograd nazadovao, na drugoj strani Zemun je doživljavao procvat, dobivši poseban status u okviru Vojne krajine.

Kao i 50 godina ranije, bežeći pred turskim zulumom, Srbi su krenuli u novu seobu, ovaj put predvođeni patrijarhom Arsenijem IV Šakabentom.

Treće austrijsko osvajanje

Tokom poslednjeg austrijsko – turskog rata, pod vođstvom maršala Gideona Laudona austrijska vojska je još jednom osvojila Beograd. Učinila je to 1789. godine. Međutim, kako se Austrija u isto vreme nalazila u ratu sa Pruskom, ubrzo je bila prinuđena da zatraži mir.

Nakon potpisivanja Svištovskog mira 1791. godine, Austrijanci su se povukli u Zemun, a turska vojska Bećir - Paše je preuzela Beograd.

Narednih godina Beogradom je harala kuga, koja je odnela 4.500 života. U takvim okolnostima Beograd dočekuje 19. vek i pojavu novog činioca u krojenju balkanskih granica – Srbije.

 

Foto: Pavle Kaplanec