Na jednoj iz sredine prošlog veka nalazi se na prvi pogled sasvim obična devojka. Telo joj daje utisak opuštenosti, ruke su u džepovima pantalona koje su koji broj veće i očigledno muškog kroja. Sledi široki osmeh i oči u kojima se ogledaju iskrice.

Ono što slika ne otkriva je snimljena u vihoru rata, 1944. godine negde u okolini Niša, a da je nežna devojka niko drugi do Roza Papo, legendarna partizanka, lekarka i prva žena sa činom generala na ovim prostorima.

Devojka sa pletenicama

Roza Papo rođena je u sam osvit jednog drugog rata, onog Velikog ili Prvog svetskog rata. I to u gradu u kome je taj isti rat i počeo, Sarajevu. Poreklom iz porodice Levi, uglednih sarajevskih Jevreja, kao devojčurak odlučila se za tada još uvek nečuven posao – lekarski. Posebno što je Roza oduvek bila skromna, nežna, gotovo lomljiva devojka. Medicinski fakultet završava 1939. godine u Zagrebu, a prvi posao dobila je u sarajevskoj bolnici. Put je dalje vodi dubine Bosne, gde radi kao lekarka pri Socijalnom osiguranju.

Sam početak rata dočekao ju je Olovu, mestu koje nosi simboličan naziv zbog rudnika olova koje su pre mnogo vekova održavali Sasi. Kasnije je pričala da je, dok je na planinskom konjiću a još češće peške, savladavala bosanska brda i gudure obilazeći pacijente, maštala o tome da je presretnu partizani i odvedu sa sobom u borbu. Ovo nije bila tek detinjasta maštarija, već isrkena želja devojke koja je ostala daleko od doma i ikoga svog. Naime, već krajem 1941. godine njena čitava porodica, roditelji, brat i sestra, odvedeni su u Jasenovac. Ovo je samo potaklo njenu želju da se pridruži oslobodilačkom pokretu, što i čini decembra iste godine kada pristupa čuvenom Ozrenskom partizanskom odredu.

Sastavljena od pretežno seljaka, a pod vođstvom jednog intelektualca i jednog podoficira vojske Kraljevine Jugoslavije, ovaj odrad je na samom početku rata zadao ozbiljne udarce neprijatelju. Razlog za to su bili organizovani i iznenadni napadi koji će kasnije biti poznati kao gerilska borba. Odred je od samog početka imao i svoju bolnicu u kojoj Roza dobija važnu ulogu. Kao pomoćnice dodeljene su joj obične žene sa sela, koje je učila kako je znala i umela da vode brigu o ranjenicima. Sve do sredine 1942. godine bila je jedini lekar koji se starao o ranjenicima kojih je svakim danom bilo više jer su napadi na njen odrad postali gotovo svakodnevni.

U tom haosu dobija zadobija i prve ožiljke od gelera koji joj ranjava lice. Sama ispira ranu, vraća iscepanu kožu na lice kako bi sama zarasla, i previja. Ovo će biti samo jedan od ožiljaka koji će poneti na sebi. 

 Foto:Wikipedia/ Znaci.net 

„Konjuh planinom vjetar šumi, bruji“

Posle raspada Ozrenskog odreda, ratni put Rozu vodi u Šestu istočnobosansku brigadu u kojoj će ostati do oslobođenja. Tokom rata bila je pod direktnom komandom Josipa Broza Tita. Zadužena za sanitet, organizuje bolnicu u manastiru Lovnica u blizini Šekovića, a potom i u selo Trnava kod Ugljevika gde formira novu bolnicu. Te 1943. godine dobija i čin kapetana.

Uslediće ratne godine na mestu šefa saniteta i upravnika brigade 17. udarne divizije, kao i upravnika Hirurške pokretne bolnice Druge armije u Lešnici. Zanimljivo je da se ovih teških godina kasnije sećala gotovo sa setom. Iako pod stalnim udarom neprijatelja, pamtila ih je kao dane iskrenog prijateljstva, zajedništva i povremene radosti.

Rat završava u činu majora Jugoslovenske armije, a po povratku u rodni grad saznaje da je ostala sasvim sama. Njena porodica bila je još jedna od brojnih jevrejskih porodica koje su gotovo potpuno izbrisane u suludom ratu.

Foto:Wikipedia/ Znaci.net 

Voljena lekarka i u miru

Već 1945. godine Roza dobija prekomandu u Beogradu, gde ostaje do kraja karijere. Uža specijalnost bila joj je infektologija, a posebnu pažnju posvećuje proučavaju novih dijagnostičkih metoda, kao što su biopsija jetre, precizne dijagnostike virusnog hepatitisa i hiperbilirubinemije, tuberkuloznog i gnojnog meningitisa. Stručno usavršavanje je vodi u Pariz i Lenjigrad, ali i pored poziva da trajno pređe u SSSR, ovo dobija i ostaje na da radi na Klinici za zarazne bolesti VMA kao načelnik i profesor.

Oni koji je se sećaju iz tih dana, pričali su da je tokom karijere bila posebno požrtvovana, skromna lekarka koja je veliku pažnju i ljubav posvećivala svakom svom pacijentu. Sitna, gotovo neprimetna, uvek sa istim onim iskrama u očima i nežnim osmehom davala im je podršku u najtežim trenucima.

Pred kraj karijere prelazu u Sanitetsku upravu SSNO, gde postavlja standarde za regrutaciju, koji su omogućili da prilikom regrutacije mladići dobiju potpuni lekarski pregled.

Konačno, u penziju odlazi 1973.  godine u činu general-majora, odnosno prve žene na Balkanu koja je ponela ovaj čin. Pored nje će u JNA ovaj čin nositi još dr Slava Blažević. Kada je dobila svoje generalske „pletenice“, sa skromnošću je istakla da to priznanje nije samo njeno, već i svih onih neznanih žena koje su se verno borile i izgubile život za slobodu domovine.

Roza Papo bila je udata za dr Isidora Papa, jednog od najistaknutijih vojnih i ratnih hirurga na Balkanu, sa kojim je imala ćerku i sina. Preminula je 25. februara 1984. godine u Beogradu.