Jedan beogradski hroničar 19. veka ostavio je zanimljivu crticu o savskom priobalju: pomenuvši breg u koji putnik namernik „udara“ kada preko Topčiderske reke pređe ravnicom uz Savu, zapisao je o jednoj mehani, baš uz dno brega, koju je sredinom veka držao izvesni Stojko Ćukar.

Po mehanžiji je ovaj deo varoši kasnije dobio i naziv Čukarica. Baš na vrhu tog brega, znanog i kao Golo brdo na Košutnjaku, 1862. godine podignuta je prva kuća.

Kao što je mehandžija „krstio“ Čukaricu, tako će i brdo uz Savu dobiti ime po vlasniku ove rezidencije. Prethodno mu je, nakon što je 1850. godine zatražio dozvolu da ga otkupi, veliko imanje poklonila gradska opština. Tu je, pored svog doma, posadio vinograde i voćnjake i podigao jednu mlekaru.

Mada nije bio rođeni Beograđanin, Matija Ban (Dubrovnik, 1818 - Beograd 1903) je u njemu izbrojao dovoljno godina i dovoljno zasluga da bi zavredeo ovakav dar. Svugde ga je za života bilo: u Srbiji i u svetu, u visokoj državnoj diplomatiji, pedagoškoj struci, naučnim institucijama, književnosti i pozorištu.

Da nije bilo Matije Bana, neko drugi bi morao skovati termin kojim se i danas (samo)oslovljavaju oni koji najlepša vremena pamte iz perioda jugoslovenstva. Što se same prestonice tiče, među najvećim zaslugama mu nesumnjivo pripada inicijativa za izgradnju Hrama Svetog Save na Vračaru.

Foto: Wikipedia / Poleksija Todorović

Pesnik, vospitatelj i veliki poštovalac Šekspirov

Raznoliki putevi Matije Bana započeli su u rodnom mu Dubrovniku. Izučavao je filozofske i pedagoške nauke, ali je već kao sedamnaestogodišnjak počeo da piše. Svoje prve ljubavne pesme i drame (koje je docnije i spalio) beležio je na srpskom i italijanskom jeziku.

Na mestu advokatskog i katastarskog pisara nije se dugo zadržao. Otkako je sredinom ’30-tih godina otišao iz Dubrovnika, Matija je radio kao nastavnik italijanskog jezika i književnosti, istorije i geografije. Usput je i sam učio jezike – francuski i grčki. Pored grčkog ostrva Halki boravio je tih godina u Carigradu, Bursi, putovao delom Azije i usput naučio ponešto turskog.

Kasnije će se njegove misije, osim u pedagoškim i spisateljskim, pretežno nastaviti u diplomatskim vodama. U Beograd je došao 1844. godine i rešio da se u njemu i nastani. Već iduće, 1845., knez Aleksandar Karađorđević ga poziva da bude vaspitač njegove kćeri Kleopatre. Tri godine kasnije, Matija je svoje iskustvo pretočio u tri toma knjige Vospitatelj ženskii.

I tada je pisao puno: stihove, tragedije i drame, koje su još tada postale kruna njegovih književnih dela. Uzora je pronašao u Šekspiru, a teme u srpskoj istoriji. Obojene patriotskim izrazom, 14 Banovih drama izvodilo se u prestonici i van nje, a od  najpoznatijih su bile Merima, Smrt Uroša V, Kralj Vukašin i Knez Nikola Zrinjski.

Diplomatska kampanja ujedinitelja Južnih Slovena

U isto vreme, jedan od tada najplodnijih dramskih pesnika pisao je i pedagoške spise i rasprave. Od 1850. godine podučavao je đake Beogradskog Liceja, a sa profesorom Banom su u Srbiji po prvi put zaživele i javne rasprave.

Njegova predavanja, pritom, nisu slušali samo đaci, već i ljudi iz otmenih krugova prestonice. Otuda je i od prosvetnog Ministarstva dobio posebnu zahvalnicu, a već krajem ’40-tih godina 19. veka vredno se posvetio svojim političkim i diplomatskim misijama.

Delom to beše zahvaljujući Iliji Garašaninu, ali i prilikama na tadašnjoj političkoj sceni. Godine 1848. i 1849. jačao je Srpski pokret u Ugarskoj, a Ban je, poslat od strane srpske vlade, obilazio Kraljevinu ohrabrujući narod da od ugarskih vlasti zatraži veće privilegije. Jedan od njegovih nauma beše oslobođenje i ujedinjenje svih Južnih Slovena, ne bi li se tako uspostavila i jednakost nacija na ovim prostorima.

Nastavak sledeće srede...