Danas, kao i u prošlosti, oko njega su se lomila koplja i vodile debate. Jedni su ga cenili, drugi osuđivali na smrt, treći kovali u zvezde ali, u jednome su se svi uvek slagali - Nikola Pašić, zvani Baja, bio je jedinstvena figura na našem političkom nebu.

Nikola Pašić je jedini čovek koji je u 10 mandata bio predsednik vlade. Svoju fotelju sačuvao je tokom čitavog Velikog rata, a za svoga vakta uspeo je da ostvari, praktično, sve svoje zamisli.

Akter brojnih istorijskih događaja, prokazan od strane Obrenovića, družbenik Karađorđevića i jedan od tvoraca Jugoslavije, život je završio prema stihovima Branka Miljkovića - "Ubi me prejaka reč".

Bugarski Zaječarac 

Nikola Pašić je rođen u Zaječaru 1845. u porodici pekara. Zanimljivo, i sam početak njegovog života predmet je rasprava. Prema jednima Baja je Srbin sa poreklom iz Makedonije, dok drugi tvrde da je Pašić uistinu Bugarin - od majke rođene u Vidinu i oca koji je potekao iz Gabrova. Naime, Nikola je prezime Pašić dobio nakon što mu se majka preudala za Srbina.

Inače, nadimak Baja stekao je još kao dete. Zapravo, nasledio ga je od svog starijeg brata koga su prozvali "Baja", u smislu šef, jer, za razliku od ostalih članova porodice, nije se bavio stokom i poljoprivredom, već mu je zaduženje bilo da odlazi na vašare i sabore gde je prodavao robu.

Mali Baja je bio dobar đak. Školovao se u zaječarskoj gimnaziji koju je završio u 21. godini života, da bi potom upisao Tehnički fakultet Velike škole u prestonici.

Prepoznat kao izvrstan student, od strane Srpske vlade i o državnom trošku 1868. biva poslat u Cirih kako bi nastavio studije na Politehničkoj školi.

Novopečeni inženjer Pašić praksu je imao na izgradnji pruge na pravcu Budimpešta - Beč. Iako je ovo iskustvo trajalo čitavu godinu, Pašić je imao druge planove.

Nikola Pašić - poslanik i bundžija 

Kao student u Švajcarskoj Pašić je pokazao prva interesovanja za politička pitanja. U to vreme upoznaje Svetozara Markovića i njegove ideje socijalizma doživljava kao bliske. Nošen njima, po povratku u Srbiju počinje da radi kao urednik socijalističkog lista Oslobođenje.

Sa pozicije novinara, 1878. u svojoj 33. godini, Nikola Pašić postaje političar. U svom Zaječaru biva izabran za narodnog poslanika, a tri godine kasnije osniva Radikalnu stranku koja u svom prvom Programu postavlja cilj:"Unutra narodno blagostanje i sloboda, spolja oslobođenje i ujedinjenje ostalih delova Srpstva“.

Radikali postavljaju zahtev za ustavnom reformom, traže narodni suverenitet kroz vladavinu parlamenta i opšte pravo glasa, decentralizaciju vlasti, nezavisno sudstvo, slobodu štampe, besplatno osnovno obrazovanje, narodnu vojsku, pravedno oporezivanje i ograničavanje uloge monarha.

Radikali za kratko vreme postaju najbrojnija stranka i dve godine nakon osnivanja osvajaju trećinu poslaničkih mesta u Skupštini.

U svojim istupanjima Radikali su upućivali oštre kritike na račun kralja Milana Obrenovića, a glavni medijski kanal bili su njihovi listovi "Samouprava" i "Odjek".

Kulminacija sukoba na liniji Pašić - Obrenović odigrava se u septembru 1883. Nakon što kralj Milan izdaje naređenje kojim se seljacima oduzima pravo na oružje, izbija Timočka buna kojoj su kumovali radikali na čelu sa Pašićem.

Timočka buna brzo je ugušena u krvi. Pogubljena je 21 osoba, uhapšen čitav vrh Radikalne stranke sa izuzetkom Nikole Pašića i nekolicine njegovih prijatelja koji su, preko Save, prebegli u Bugarsku, a sam Pašić je, u odsustvu, osuđen na smrt.

Kralj je bio rešen da satre radikale.

Pročitajte u nastavku kako je Nikola Pašić prebrodio dve dinastije i Timočku bunu:

Nikola Pašić: Od pekarskog sina do oca radikala (2. deo)