Od nekadašnjih 273 džamija i brojnih manjih islamskih bogomolja mesdžida, koliko je bilo u tursko doba u Beogradu, jedino je Bajrakli džamija preživela i opstala uprkos mnogim događajima, sistemima, režimima i ratovima. Nalazi se u Gospodar Jevremovoj ulici broj 11, na padini prema Dunavu, u blizini raskršća sa ulicom Kralja Petra i jedini je sačuvani aktivni objekat islamske verske arhitekture u Beogradu. Nekada je ova građevina bila dominantna u prometnoj zanatlijskoj i trgovačkoj četvrti Zereka, okružena pretežno niskim prizemnim kućama.

Pretpostavlja se da je današnja Bajrakli džamija izgrađena na mestu starijeg mesdžida, najverovatnije u drugoj polovini 17. veka, kao zadužbina turskog vladara sultana Sulejmana II. Prvobitno je bila Čohadži-hadži Alijina i kasnije Husein-ćehajina džamija, dok je današnji naziv dobila krajem 18. veka. U to vreme je u njoj, kao glavnoj džamiji, boravio muvekit koji je proračunavao tačno hidžretsko vreme prema islamskom kalendaru radi određivanja svetih dana, regulisao mehanizam sata i isticao zastavu (bajrak) na minaretu, u znak istovremenog početka molitve u svim ostalim islamskim bogomoljama. Za vreme austrijske vladavine od 1717. do 1739. godine, služila je kao katedralna katolička crkva, a sa povratkom Turaka 1741. godine, obnovljena je njena prvobitna namena.

Foto: Digitalna Narodna biblioteka Srbije - Beograd i sve njegove džamije oko 1730. godine

Obnova stare džamije

Tokom burnih ustaničkih godina i borbe za slobodu, beogradske džamije su doživele sudbinu svojih vernika. Vremenom su pretvarane u druge objekte, dok su druge rušene zbog zapuštenosti ili potrebe da se na njihovom mestu izgradi savremeni grad. U 19. veku su je obnavljali vladari iz dinastije Obrenović, knez Mihailo i kralj Aleksandar Obrenović. Za vreme vladavine kneza Mihaila, naloženo je ministru prosvete i crkvenih dela da od postojećih zapuštenih džamija odabere jednu i osposobi je za obavljanje verskih obreda za preostalo stanovništvo islamske veroispovesti. Tada je, osim džamije, popravljena i dvorišna zgrada uz nju kako bi muslimansko stanovništvo imalo svoju bogomolju. Kao najpogodnija, izabrana je Bajrak džamija. Ministar građevina bio je zadužen za obnovu džamije i jedne kuće do nje za hodžu.

Između dva svetska rata, džamiju je obnavljala i Opština grada Beograda, kada je 1935. godine prvi put zaštićena Uredbom o zaštiti beogradskih starina. Restauracija džamije izvođena je i nekoliko puta i nakon Drugog svetskog rata, a od sredine šezdesetih godina 20. veka za njeno održavanje zadužen je i Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda.

Arhitektura

Džamija je izgrađena kao jednoprostorna kubična građevina sa kupolom i minaretom, masivnim zidovima i sa malo otvora. Za gradnju je pretežno korišćen kamen, dok su neki delovi izrađeni od opeke. Osnova je kvadratna, na iznadn je je izvedena osmostrana kupola koju nose istonjački potkupolni lukovi i niše. Unutrašnjost džamije je skromna. Zidovi su neomalterisani i ukrašeni retkim floralnim i geometrijskim arabeskama, kao i stihovima iz Kurana, imenima prvih haliha, imenim Alaha i opisom njegovih veličanstvenih imena.

Broj prozorskih otvora na fasadama je neujednačen, a svi otvori na građevini završavaju se karakteristično orijentalnim prelomljenim lukovima. Sa spoljne severozapadne strane postavljeno je minare sa koje mujezin poziva vernike na molitvu. Naspram ulaza, u unutrašnjosti džamije nalazi se najsvetiji prostor – mihrab, plitka niša sa raskošnim ukrasom svoda, postavljena u pravcu svetog grada Meke ka jugoistoku, dok je uzdignuta drvena propovedaonica postavljena desno od mihraba, u jugozapadnom uglu. Nad ulazom je drvena galerija sa koje se dospeva i do šerefe, odnosno terase na minaretu. Pred ulazom u džamiju je postojao i zasvedeni arkadni trem sa tri manje kupole. U dvorištu se nalazi česma za molitveno umivanje, kao i verska škola (medresa) sa bibliotekom, koja je obnovljena posle tragičnih dogadjaja 2004. godine kada je izgorela biblioteka sa 7000 knjiga.

Džamija danas

Bajrakli džamija predstavlja glavni islamski kulturni centar u Beogradu, ali i mesto povezivanja sa bogom. Vrata ove islamske svetinje otvorena su i za posetioce i za vernike, a zbog svoje starine, retkosti, očuvanosti izvorne namene, kao i reprezentativnosti verske arhitekture i islamske kulture, stavljena je 1946. godine pod zaštitu države, a 1979. godine utvrđena za kulturno dobro od velikog značaja.