Avala, kao najviša tačka Voždovca i simbol Beograda, nije samo ispunjena prirodnim lepotama već i mesto gde se susreću istorija i kultura. Među njenim mnogobrojnim spomenicima, dva pravoslavna bisera posebno privlače pažnju - Crkva Sv. Marije Magdalene u Belom Potoku i Crkva Sv. despota Stefana Lazarevića na samom vrhu Avale. Ove crkve ne samo da su duhovna svetilišta, već i značajni kulturno-istorijski spomenici.

Crkva Sv. Marije Magdalene u Belom Potoku - Oaza mira i duhovnosti

Beli Potok, smešten na severoistočnoj strani Avale, prvi put se pominje u ruskoj karti iz vremena Prvog srpskog ustanka. Značaj ovog mesta je dodatno osnažen delovanjem Vasa Čarapića, istaknutog učesnika ustanka.

Prema legendi, selo Beli Potok je dobilo ime po potoku na kojem su devojke nekada belile platno. Beli Potok je tokom srednjeg veka bio plodno područje, pogodno za naseljavanje, zbog bogatstva vodom. Selo je bilo značajno i tokom turske vladavine kada su Srbi u okolnim selima činili većinu stanovništva. U XIX veku, Beli Potok je doživeo ubrzan razvoj i naseljavanje.

Crkva Svete Marije Magdalene izgrađena je 1883. godine zahvaljujući dobrovoljnim prilozima meštana. Posvećena je ovoj svetiteljki jer je njen praznik bio preslava sela. Mitropolit Mihailo osvetio je crkvu 1885. godine, čime je ona postala duhovni centar ovog kraja.

Prema svedočanstvima starijih žitelja, sadašnja crkva je izgrađena na mestu starog seoskog groblja i crkvišta. U blizini crkve nalazi se grob jereja Stefana Popovića iz 1834. godine, kao i grobovi iz XVIII i XIX veka. Nakon izmeštanja starog seoskog groblja 1881/82. godine, prostor je bio pogodan za podizanje hrama, pa je na inicijativu paroha belopotočkog Stevana Popovića započeta gradnja.

Crkva je jednobrodna građevina u stilu raške škole, sa trostranom apsidom. Prvobitno je imala kubetu iznad centralnog prostora, a priprata je dodata 1939. godine. Fasade su tada dobile dekoraciju u stilu moravske škole, a izgrađena je i nova zvonara. Unutrašnjost crkve krase zidne slike italijanskog slikara Gastaldija iz 1908. godine i ikonostas iz 1939. godine. Među značajnim ikonama ističu se radovi nepoznatog slikara iz druge polovine XIX veka, kao i rad akademskog slikara Jovana Bijelića. U crkvenoj porti se nalazi krst sa starog spomenika Neznanom junaku na Avali iz 1924. godine, kao i spomenici ratnicima iz perioda 1912-1918. godine i spomenik Vasi Čarapiću.

Pored arhitektonskih karakteristika, crkva Sv. Marije Magdalene ima i bogatu istorijsku vrednost. U porti crkve nalazi se spomenik ratnicima iz perioda 1912-1918. godine, kao i spomenik Vasi Čarapiću, značajnom istorijskom ličnosti iz Belog Potoka. Osim toga, ovde se nalazi i krst sa starog spomenika Neznanom junaku sa Avale, podsećajući na žrtve Velikog rata. 

Crkva Sv. despota Stefana Lazarevića na Avali - Svetionik vere na vrhu planine

Crkva Sv. despota Stefana Lazarevića na Avali, prva posvećena ovom svetitelju na teritoriji Beograda, izgrađena je od 2015. do 2017. godine. Patrijarh srpski Irinej osvetio je mesto za temelje crkve 3. juna 2015. godine, dok su krstovi osvećeni i postavljeni na krov na Badnji dan, 6. januara 2017. godine.

Ova crkva je značajna ne samo zbog svoje arhitektonske vrednosti, već i zbog simboličkog povratka krsta na Avalu. Na mestu gde se danas nalazi crkva, nekada je bio srednjovekovni grad Žrnov, koji je uništen 1934. godine kada je podignut Spomenik Neznanom junaku. Povratak krsta na Avalu predstavlja obnovu duhovne i kulturne tradicije ovog kraja.

Dizajn crkve, rad đakona Miroslava Nikolića, prati jednostavnost i skromnost brvnare. Uz crkvu su izgrađene i zvonara, palionica sveća i prodavnica suvenira. Ova građevina se savršeno uklapa u prirodni ambijent Avale, ističući duhovni značaj povratka krsta na ovu planinu.

Crkva je izgrađena kao drvena brvnara, što je čini jedinstvenom među sakralnim objektima u Beogradu. Uz crkvu je sagrađena zvonara, palionica sveća i prodavnica suvenira, čime je obogaćena turistička ponuda Avale. Postavljanje krstova na crkvu 2017. godine bilo je svečani događaj kojem su prisustvovali mnogobrojni građani i predstavnici lokalnih vlasti.

Povratak krsta na Avalu ima izuzetno sakralni značaj. Profesor Bogdan Lubardić je u svom govoru prilikom istakao: "Povratak pravoslavnog krsta i hrama na Avalu, stoga, ima prvorazredan sakralni značaj. Taj čin predstavlja istupanje iz kruga začaranosti, povratak Bogu Živome, katarzu. Biće to i prvi hram posvećen svetom despotu Stefanu Lazareviću u njegovom Beogradu."

Crkva Sv. despota Stefana Lazarevića nosi poseban značaj jer je prvi hram posvećen ovom svetitelju u Beogradu. Despot Stefan Lazarević, poznat kao veliki vojskovođa i ktitor mnogih manastira, bio je jedan od najvažnijih vladara u srpskoj istoriji. Njegovo prisustvo na Avali, kroz ovaj hram, simbolizuje obnovu duhovne i kulturne baštine Srbije.