Holokaust – simbol stradanja jevrejskog naroda

Naši jevrejski sugrađani stradali u Drugom svetskom ratu bili su sasvim obični ljudi, ali su zbog svog etničnog i verskog porekla označeni i odbačeni. U ratnim godinama, dve trećine beogradskih Jevreja pobijeno je u logorima i samim tim njihova zajednica je skoro potpuno uništena. Za vreme bombardovanja Beograda 4. april 1941. godine, gotovo potpuno je uništen Dorćol, centar jevrejskog života u Beogradu, i skoro sve sinagoge. Muškarci Jevreji masovno su streljani tokom septembra i oktobra 1941. godine. Odvođeni su iz sabirnog logora Topovske šupe, koji se nalazio na Autokomandi, a žene i deca odvođeni su u logor Sajmište u periodu od 8. decembra 1941. do maja 1942. godine. Određeni broj Jevreja ubijen je u logoru Banjica. Tek retki su preživeli, otprilike svaki deseti. Samo par meseci posle okupacije, Beograd je proglašen prvim evropskim gradom koji je "Judenfrei" što u prevodu znači – očišćen od Jevreja.

Foto: Vilna ghetto - Zatočeni Jevreji čiste posledice arpilskog bombardovanja

Jevrejske žrtve u Beogradu nisu zaboravljene. Na obali Dunava, gde je nekada bilo jevrejsko naselje, danas se nalazi spomenik Jevrejima Beograda, koji je uradio skulptor Nandor Glid. Na jevrejskom groblju u Beogradu podignut je spomenik za borce protiv fašizma i žrtve Holokausta, kao i spomenih jevrejskim žrtvama fašističkog terora na Zemunskom groblju. U glavnoj zgradi Vojno-medicinske akademije postavljena je spomen ploča kao uspomena na borce iz redova medicinskog osoblja. Otvoren je i Jevrejski istorijski muzej. Još jedan spomenik Jevrejima stradalim u dušegupkama u Beogradu otkriven je 2014. godine u ulici Braće Krsmanović u kvartu Savamala.

Postoji, takođe, spomen ploča na Ledinama na Bežanijskoj kosi, gde je 1941. godine streljano 350 Jevreja.

Međunarodni dan sećanja na žrtve Holokausta, koji se u svetu obeležava 27. januara, ustanovljen je 1. novembra 2005. godine rezolucijom Generalne skupštine Ujedinjenih nacija.

Foto: Pavle Kaplanec - Zgrada u Višnjićevoj 3 samo je jedna od onih koje su vraćene Jevrejskoj opštini

Jevrejskoj zajednici vraćena imovina

Retkim beogradskim Jevrejima koji su preživeli užase Holokausta, imovina je vraćena neposredno posle oslobođenja 1945. godine. Nažalost, nije dugo ostala u njihovom posedu, jer im je imovina oduzeta serijom zakona, od agrarne reforme i konfiskacije, pa do nacionalizacije i prodata na javnim licitacijama, neretko i onima koji su ih progonili za vreme rata. Zahvaljujući novom zakonu o restituciji, jevrejskoj zajednici vraćeno je 37 nekretnina u Beogradu. Za sada se gotovo sve nekretnine nalaze u samom centru prestonice, a njihovi nekadašnji vlasnici odavno su mrtvi i nemaju potomke ili, ukoliko ih i imaju, ne zna se gde su. Ukoliko stari vlasnici ovih zgrada nemaju naslednike, jevrejske opštine, po novom zakonu, mogu da podnesu zahteve za vraćanje tih nepokretnosti. Ipak, svega nekoliko objekata pravosnažno je pripalo Jevrejskoj zajednici. Takođe, jevrejskoj opštini Zemuna vraćena je i jedina preostala zemunska sinagoga, koja još uvek nije vraćena u versku funkciju. 

Foto: Jevrejski centar Habad Srbija - Centar se nalazi u Kneza Miloša 61

Jevrejski centar Habad Srbija

U prethodnih par decenija, duhovni i kulturni život Jevreja postaje aktivniji. Septembra 2016. godine otvoren je u Ulici Kneza Miloša br. 61 Jevrejski centar Habad Srbija, zamišljen kao edukativni centar, kako za starije tako i za one najmlađe, za koje je napravljeno i igralište u dvorištu. Ovo je prvi centar organizacije Habad Lubavič u našoj zemlji čija je namena očuvanje jevrejske tradicije i kulture. Centri Habad Lubavič nalaze se u gotovo svim državama sveta u kojima živi jevrejski narod.

Otvaranjem ovog centra, Beograd je prvi put nakon Drugog svetskog rata dobio i jevrejsko ritualno kupatilo mikve koje ima veliki značaj u duhovnom i religioznom životu Jevreja, kao i košer kuhinju.

Važna lekcija iz istorije

Danas u Beogradu živi oko 2200 Jevreja. Neophodno je da se sećamo Holokausta kao jednog od najvećih zločina protiv čovečnosti u istoriji, kako se takvi događaji ne bi ponovili. Antisemitizam se, nažalost, u određenoj meri pojavljuje i u našem vremenu. Zato je i dalje neophodno da se iznova podseća na strahovite posledice progona Jevreja kao vid prevencije i kažnjavanja zločina genocida, kao i rasne, nacionalne i verske mržnje zasnovane na predrasudama.

"Najbolje bi bilo da počnemo od osnovne škole i da učimo da se dobrota u ljudima mora vežbati i stvarati – u suprotnom zlo nećemo nikada iskoreniti iz naše sredine." (rabin Asiel)