Od ćoška Cara Dušana i Kralja Petra, preko puta mesta gde se nalazila prva kafana u Evropi, pa sve do Dunava krivuda ulica sa nazivom dalmatinskog grada. Iako bi neko možda pomislio da je naziv Dubrovačke ulice relikt XX veka i eksperimenta sa zajedničkom državom, istina je sasvim drugačija. Ova ulica i njen naziv stariji su i od samog Beograd, odnosno onoga što danas znamo pod pojmom prestonice Srbije.

Dubrovačka čaršija – grad u gradu

Beograd se uvek ponosio titulom otvorenog grada koji je raširenih ruku dočekivao goste, od kojih bi mnogi postajali trajni stanari ovih ulica. Ako malo bolje začeprkate po njegovoj istoriji, biće vam jasno zašto je to tako. Ušće dve plovne reke, povoljna klima, zgodan položaj za odbranu, putevi koji su se još od vremena Rima spajali, presecali i razdvajali donoseći sa sobom vojske, avanturiste svake vrste i trgovce.

Među njima su početkom XIII veka bili i Dubrovčani, tada još u službi Mletaka ali ipak ekonomska sila u usponu. Beograd je bio pod vlašću Bugara, čiji je car Asena II dodelio trgovcima „darstvenu gramatu“ koja im je pružala slobodu trgovine, ali i manje carine i dozvolu da sami rešavaju sopstvene sporove. Vladavina Asena u Beogradu trajala je tek godinu dana, ali su povlastice ostale i pod Ugarima i Srbima, pa čak i šire.

Od ćoška Cara Dušana i Kralja Petra, preko puta mesta gde se nalazila prva kafana u Evropi, pa sve do Dunava krivuda ulica sa nazivom dalmatinskog grada. Iako bi neko možda pomislio da je naziv Dubrovačke ulice relikt XX veka i eksperimenta sa zajedničkom državom, istina je sasvim drugačija. Ova ulica i njen naziv stariji su i od samog Beograd, odnosno onoga što danas znamo pod pojmom prestonice Srbije.

Foto: Pavle Kaplanec

Formiranje užurbane čaršije duž grebena koji razdvaja Beograd od Save do Dunava, počelo je za vreme despota Stefana Lazarevića. Sjajni Bogorodičin grad, bio je blistavi primer i poslednji trzaj srpske srednjovekovne države na umoru. Dućan po dućan, kuću po kuću, Dubrovčani su krenuvši sa Dorćola naseljavali nekadašnju Dubrovačku, a danas Kralja Petra. Jer, upravo je ova ulica nekada svojom celom dužinom od Save do Dunava nosila ovo ime. Kasnije je skraćivana i imenovana po kraljevima i značajnim datumima narodne borbe, da bi na kraju samo „patrljak“ ka Dunavu zadržao staro ime.

Može se reći da su Dubrovčani u Beogradu bili varoš unutar varoši. Prve kuće i dućani nikli su oko staro-katoličke crkve koja se nalazila negde na ćošku današnje Dušanove i Dubrovačke ulice. Imali su svoje škole, crkvu, pa čak i štampariju koju je osnovao rođak „onog Gundulića“  Trajan Gundulić, jaku zajednicu koja je dobro i zlo delila sa šarenolikim svetom koji kroz vekove tutnjao kroz Dorćol – Grcima, Srbima, Bugarima, kasnije i Turcima, Mađarima, Nemcima, Jevrejima, Jermenima, Romima. Za razliku od svih ovih nacija bavili su se samo i gotovo isključivo trgovinom.

Slika: Wikipedia / E. Brauman

Uspon i pad Dubrovačke Republike na Dunavu

O snazi Dubrovačke čaršije svedoči i zapis iz 17. veka, Hajnriha Otendorfa, u kome se navodi da je dorćolska varoš bila veća od varoši oko Gornjeg i Donjeg grada. Beleži i da se u blizini Kalemegdana nalazila zasebna dubrovačka natkrivena mahala. Vodila je dalje do spleta ulica popločanih olovom u čijem centru se nalazio bezistan. Za to vreme neobično, imao je trajni krov od olovnog lima ispod koga su se prodavala najdelikatnija i najlepša roba s istoka i zapada, a u zlatarama nastajao nebično lep nakit od plemenitih metala i sjajnih dragulja.

Ovo ne treba da čudi jer su Dubrovčani koristili položaj Beograda kao čvorišta svih puteva, kao i svoj nadmoćni ekonomski položaj protiv kojih ni Turci nisu imali rešenje. Čak je i pokušaj da se stvori turski trgovački centar prošao neslavno, ostavivši Beogradu jedan bit-pazar (nešto kao današnji buvljak) u Dušanovoj i niz bakalnica u kojima su se prodavale sitnice.

Prema malobrojnom srpskom srpskom stanovištvu koje je pod Turcima živelo na ivici opstanka, imali su zaštitnički odnos. Zajedničko poreklo, vera i jezik, izrodili su srdačan odnos i mešanje ove dve grupe Slovena.

Ipak, kako je slava Dubrovačke Republike opadala, tako su i njihove privilegije bile ograničavane, kuće, škole i crkve rušene, a mnogi su bili proterani ili dovedeni do prosjačkog štapa. Nada se još jednom ukazala za vreme kratke Austrijske vladavine početkom XVIII veka kada je Beograd tokom kratke dve decenije bio ponovo pod hrišćanskom vlašću. Izgledalo je da je Alba Greaca grad svetle budućnosti, ali je i ovaj plamen ugašen 1739. godine.

Foto: N.Radovanović

Sa odlaskom Austrijanaca i Nemaca, povratkom Turaka i rušenjem Beograda, počelo je lagano iseljavanje Dubrovčana. Jedan po jedan, nekada i u grupama, pakovali su ono što su generacijama gradili u gradu na ušću. Neki od njih su i ostajali, stapajući se vremenom sa Grcima, Turcima,  Jevrejima i Srbima koji su sve više naseljavali Dorćol.

U vreme Prvog srpskog ustanka i prelaska Beograda u srpske ruke posle više od tri veka, priča o trgovcima sa jadranskih obala bila je već priča iz prošlosti. I dalje lep, ali i nekako oronuo, Dorćol je sa njihovim odlaskom izgubio deo svog sjaja i dobio premaz setne patine.

Kasnije, u onim zajedničkim državama, u Beograd su dolazile nove generacije s Juga, noseći miris Jadrana sa sobom. S ponosom su svakog 3. februara razvijali zastavu sv. Vlaha, zaštitnika Dubrovnika i organizovali feštu za svoje stare i nove beogradske prijatelje.