Iako ga pamtimo kao komediografa, pisca i esejistu, Branislav Nušić odigrao je značajnu ulogu u razvoju operske umetnosti u Srbiji i Beogradu. Bio je pisac libreta za operu Na uranku Stanislava Biničkog, koja se danas smatra prvom srpskom operom.  Ova opera je prvi put izvedena u Narodnom pozorištu 20. decembra 1903. godine. 

 

Nastanak operske umetnosti u Srbiji

Iako je prva srpska opera izvedena tek prvih godina XX veka, Branislav Nušić, u knjizi "Stari Beograd" navodi da je operska umetnost u Srbiji zaživela još u prvoj polovini XIX veka. Naime, 8. novembra 1840. godine u Kragujevcu, izveden je komad Ženidba cara Dušana, posvećen knezu Mihailu, koji je bio veliki poštovalac i mecena teatra i opere. To je bio skup pesama po ugledu na formu italijanskih opera. Glumci su bili činovnici i profesori liceja, a scena i kostimi su bili "sklepani" od raspoloživih materijala. Orkestar je bila "banda knjaževska"  pod upravom svoga kapelmajstora Josifa Šlezingera, koji je i pisao muziku za sve pesme.

Svestrani Atanasije Nikolić, pisac, režiser i glavni glumac u ulozi cara Dušana, stigao godinu dana ranije iz Novog Sada u Srbiju i počeo da radi kao profesor u novom kragujevačkom Liceju. Pored profesorskog posla, počeo je i sa organizovanjem predstava u kojima su glumili njegovi učenici, ali i kolege profesori i drugi radoznalici. Iako je kragujevačka publika već bila naviknuta na pozorište, prvenstveno zahvaljujući predstavama Joakima Vujića, bili su vrlo iznenađeni novom operskom formom.

Ženidbu cara Dušana je posetio i sam knez Mihailo i svi tadašnji srpski velikodostojnici. Ova opera je izvedena još jednom posle čitavih mesec dana, za Svetog Nikolu, u čast kneževoj slavi.

Na uranku – početak beogradske operske umetnosti

Kada je 10. novembra 1868. otvoreno Narodno pozorište, usledilo je izvođenje niza opereta i opera, ali se smatra da je prva prava operska predstava izvedena u Beogradu 29. novembra 1894. U pitanju je bila opera U bunaru Vilema Blodeka, pod dirigentskom palicom Josifa Svobode. Devet godina kasnije, 1903. godine, izvedena je i prva srpska opera Stanislava Biničkog Na uranku. U glavnim ulogama su bili operski pevači Sultana Cijukova i Žarko Savić, a značajan doprinos je dao i glumac Dobrica Milutinović.

U narednim godinama operska scena nastavalja da se razvija, ali biva zaustavljena Prvim svetskim ratom. Neposredno posle oslobođenja, 1919. godine, osnivana je opera sa baletom. Zbog velikih oštećenja koje je zgrada Narodnog pozorišta pretrpila za vreme rata, opera i balet su bili smešteni u zgradi Manježa, a za prvog direktora Beogradske opere, postavljen je Stanislav Binički. Samo par meseci posle osolobođenja, 11. februara 1919. godine, tu je održana i premijerna predstava, Pučinijeva Madam Baterflaj. 

Kada govorimo o operskoj umetnosti u Beogradu, ne možemo a da ne spomenemo i balet koji je zaživeo u okviru Opere tokom 1919 – 1920. godine. Temelje beogradskog baleta postavili su ruski umetnici emigranti, Klaudija Isačenko i Jelena Poljakova. Iste godine nastala je i Beogradska filharmonija, u čijem osnivanju je učestvovao Stevan Hristić.

Za vreme Drugog svetskog rata, došlo je do zatišja i zastoja u razvoju beogradskog kulturnog, muzičkog, a samim tim i operskog miljea. Prva posleratna operska predstava Evgenije Onjegin, izvedena je 1945. godine u Beogradu pod dirigentskom palicom Oskara Danona.

U beogradskoj operi, obnovljenoj nakon ratnih stradanja, 29. decembra 1949. godine, izvedena je opera Knez od Zete u kojoj su briljirali pevači Žarko Cvejić, Melanija Bugarinović, Nikola Cvejić i dirigent Krešimir Baranović. Međutim, nakon pet izvođenja opera Knez od Zete je morala da bude skinuta sa repertoara iz ideoloških razloga, tačnije komunističkih razloga. Na sreću, od tada je prošlo skoro 60 uspešnih godina beogradske operne i baletske umetnosti.

Foto: gradnja.rs - Prvonagrađeni projekat na konkursu za gradu opera iz 1968. godine

Beogradska opera danas

Pored Narodnog pozorišta, u kome se nalaze i Opera i Balet, Beograd je obogaćen i kamernom operskom scenom Madlenianum u Zemunu i Novom beogradskom operom, osnovanom 2014. godine. Iako su u proteklim decenijama izlagani razni predlozi i rešenja, zgrada Beogradske opere ne postoji.  Nadamo se da će Beograd uskoro imati i zgradu opere. Naša prestonica to, svakako, zaslužuje.