Neuređeno, sirotinjsko i poludivlje naselje beše Savamala kada su je Turci dali knezu Milošu Obrenoviću. Među udžericama od blata, čergama, ribarskim kolibama izdvajao se jedan dom. Činilo se kao da, zapravo, ne pripada ovom kraju kakav jeste, već nagoveštava vreme koje dolazi. Bila je to Manakova kuća, mesto koje valja obići i, iz prve ruke, osetiti duh starih vremena.

Zaostavština starog priobalja

Posle Turaka, Srbija 19. veka je želela da se približi Evropi, a to je značilo da Beograd mora biti modernizovan, počev od Savamale. Plan je bio izgraditi sve iz temelja, ali s jednim izuzetkom – kućom koja je ponela ime po trgovcu Manaku Mihajloviću, doseljeniku iz Makedonije koji je u prizemlju držao pekaru i kafanu, a živeo na spratu. Inače, Mihajlović je kuću nasledio od rođaka Manojla Manaka koji je objekat kupio po dolasku u Beograd.

Manakova kuća je, kako se veruje, podignuta oko 1830. godine na putu od Varoš kapije do Savamale, negde u isto vreme kada i čuvena kafana "?" i Konak knjeginje Ljubice. Ipak, ne zna se sa sigurnošću ko je kuću i podigao.

Sentimentalnost ili zgodna lokacija i dobra gradnja, tek knez Miloš odluči da Manakova kuća mora ostati netaknuta, a da se sve ostalo po Savamali može rušiti. Po ovoj direktivi inžinjeri prionuše na posao, a Manakova kuća ostade do današnjih dana.

Foto: Etnografski muzej - Manakova kuća u vreme kada je bila u vlasništvu Arse Petrovića 

O radovima u Savamali pisao je Todor Stefanović Vilovski (1854 – 1920) u svom delu "Postanak Savamale":

"Posao oko regulisanja nove varoši i oko građenja državnih zdanja nije tekao brzo. Njime je ispunjen ceo razmak vremena od 1834. do 1838, pa čak i do 1842. godine. Izgleda da se knez Miloš nije mogao odlučiti da iz Beča dovede arhitekte kao što mu je Felber predlagao. Ostao je, dakle da ovaj posao rade domaće snage tj. zidari iz stare Srbije, među kojima je bilo veštih i iskusnih majstora, no kojima je nedostajalo više znanja o inžinjeriji i arhitekturi.

Regulisanje nove varoši, nije razume se izvršeno onako kako su to zamišljali knez i njegovi savetnici. Privatna lica kupovala su placeve i zidala kuće gde i kako su htela. Nove ulice imale su za svoj postanak da zahvale prirodi terena na kome su građene ili zdravom instinktu kućnih zgrada, a nikakvom sračunjenom planu...

Tako je eto postala Savamala, kraj dotle nenaseljen i pust, a sada središte srpskog nacionalnog političkog i ekonomskog života u Beogradu, kome je sudbina namenila zadatak da bude jezgro novoj srpskoj varoši i da svojim stalnim napredovanjem i razvijanjem onemogući Turcima dalji opstanak u Beogradu".

Foto: Arhivska fotografija - Manakova kuća i Ulica Gavrila Principa između dva rata 

Kuća sa mnogo namena

Manakova kuća, sa podrumom, prizemljem i spratom, izgrađena je od opeke i sa drvenom konstrukcijom. Jedan je od retkih preživelih objekata balkanskog stila u Beogradu. Sama građevina oblikom je prilagođena samom terenu tako da njeno prizemlje nema pravilan oblik, ali deluje kao prirodan nastavak zemljišta.

Kao što je spomenuto, ne zna se pouzdano ko je kuću podigao, ali se veruje da je prvobitno služila kao harem u kome su bile smeštene žene turskog age.

Nakon toga je, pod vlašću kneza Miloša Obrenovića, preuzela ulogu tatara, odnosno pošte. U to vreme pisma i pošiljke nosile su pismonoše na konjima, zvani tatari.

Nakon toga je kuća došla u vlasništvo Manaka, a tu je i izvesni Arsa Petrović kasnije držao kafanu sa stolovima raspoređenim na trotoaru.

Foto: FB Manakova kuća - Deo stalne postavke Etnografskog muzeja u Manakovoj kući

Manakova kuća danas 

Objekat je renoviran dva puta – u periodu od 1963. do 1967. godine, kako bi se sprečilo urušavanje same kuće, i 2016.

Manakova kuća danas je deo Etnografskog muzeja i čuva stalnu postavku spomen zbirke Hristifora Crnilovića sa više od 2.600 predmeta, među kojima su vredni kostimi i nakit, istorijske i etnografske knjige, magazini i rukopisi, zatim vezovi, teksili, peškiri, torbe, pirotski ćilimi...

Takođe, u Manakovoj kući održavaju se radionice starih srpskih zanata, ručnih radova i grnčarstva.