Zeleni pravougaonik Pionirskog parka, smešten u samom srcu Beograda, već skoro dve hiljada godina zeleni je svedok preobražaja Beograda iz malog pograničnog utvrđenja u užurbani velegrad u kome danas živimo. 

Njegovim stazama šetali su i vojnici, lekari, razni vladari, gospoda i drugovi, zaljubljeni parovi, slučajni prolaznici i svi oni koji su želeli da menjaju svet ili da se provesele. 

Čuvar antičkih tajni

Pre nego što je park postao svedok prvih i nevinih poljubaca dečurlije iz okolnih ulica, njegova namena bila je daleko mračnija i mističnija. Sve počinje još u vreme Rimljana, koji na poljani izvan kastruma, uz čuveni Via Militaris, put koji je spajao Singidunum sa drevnim Kostantinopoljem, grade jednu od svojih nekropola. Antički Singidunum, građen u periodu između I i IV veka nove ere, izgrađen je oko kastruma, vojnog utvrđenja na mestu današnje Beogradske tvrđave. Kako je i smrt od vajkada bila deo svakodnevnog života, ondašnji Beograđani formiraju nekoliko grobalja, nekrpola. Jedna se nalazila na savskoj padini, na prostoru između Pop Lukine i Zelenog venca; druga se spuštala niz dunavsku padinu od Tadeuša Košćuškog do Trga Repulike. Treća, možda čak i najveća, pratila je trasu Via Militarisa i obuhvatala je čitav prostor od Trga Nikole Pašića do Vukovog spomenika. 

Deo ove treće nekropole otkriven je tek početkom XXI veka, kada je prilikom izgradnje podzemne garaže na platou ispred Starog dvora, pronađeno više grobnica iz ovog perioda. Najveći broj grobnica pripadao je vojnicima IV Flavijeve legije, koja je bila smeštena u kastrumu i označen je prepoznatvljivim simbolom LEG IIII FF. 

Nažalost, u najezdama pljačkaša ove grobnice su uglavnom opljačkane, te su nam iz tih vremena ostali sačuvani tek poneka staklena perla i novčić, oznaka sa uniformi vojnika. Ipak, zanimljivo je da je jedini grob koji nije bio opljačkan bio grob devojčice od oko 14 godina u kome je pohranjeno njeno najveće bogastvo: jedan krčag, dve bronzane alke i kopča od zlata. 

Foto: Pavle Kaplanec

Zaboravljena bolnica

Točak istorije nastavio je da se vrti. U narednim vekovima u Beogradu se smenjuju Mađari, Srbi, Turci, Austrijanci. Grad i dalje ostaje u granicama ispisanim još za vreme Rimljana, tek povremeno menjajući svoj opis. Najveći iskorak dešava se početkom XVIII veka, kada pod upravom Austrije Beograd postaje biser baroka na istoku. Pored uređenja tvrđave, podele grada na nemački i srpski deo, izgradnje velikog odbrabenog šanca, izgrađena je i Velika vojna bolnica. 

Bolnica je bila smeštena u srpskom delu grada, upravo na mestu rimske nekropole, a današnjeg Starog dvora. Oko nje je formirana velika bašta, preteča današnjeg parka, kako bi se bolesnicima i zaposlenima pružio kakav takav mir. Groblje je, kao po običaju, bilo smešteno preko puta u parku oko današnje Narodne skupštine. 

Sa ponovnim dolaskom Turaka u Beorad, bolnica prestaje sa radom i prešuštena je zubu vremena. Neki zapisi govore da je krajem XVIII, u vreme kada Beograd još jednom postaje austrijski, i dalje stajalo zdanje bolnice, ali u jako lošem stanju. 

Foto: Pavle Kaplanec

Engleski vrt balkanskih kraljeva

Posle Drugog svetskog ustanka i masovnog naseljavanja Srba u Beograd, na scenu stupa bogati beogradski trgovac Stojan Simić, koji na opšte zgražavanje savremenika, na zapuštenoj livadi daleko izvan grada počinje da gradi velelpnu kuću. Ispostaviće se da je Simić bio i te kako pronicljiv, pošto za vreme prve vladavine Karađorđevića od 1842. godine, njegova kuća postaje dvor u kome je smeštena brojna porodica kneza Aleksandra i kneginje Perside Karađorđević. 

Upravo zahvaljujući spretnoj ruci kneginje Perside, nastaje Dvorska bašta. Zaštićena od radoznalih pogleda visokim zidom sa kapijom od kovanog gvožđa, bašta je bila podeljena na Vernakularni vrt i park. U parku se, slučajno ili ne, nalazila skulptura devojke sa krčagom. 

Prelaskom vlasti u ruke Obrenovića, dvorski kompleks i bašta dobijaju novi izgled. Počinje izgradnja zdanja Starog dvora, a kralj Milan posao uređenja parka prepušta iskusnim dvorskim baštovanima. Na osnovu retkih zapisa saznajemo da su u Dvorskoj bašti postojali čak i teniski i teren za kriket, muzički paviljon, kuglana. Stazice su vrludale između bogatog i egzotičnog rastinja, koje je dopremano sa svih strana, ali iz rasadnika Josifa Pančića. Neke od ovih sadnica su preživele su do danas. Ovo je i prvi park u kome su primenjeni principu engleskog uređenja parkova u Srbiji. 

Godine su prolazile, dinastije se menjale. Dvorska bašta je bila svedok mnogih tajni od proterivanja kraljice Natalije iz Srbije, preko noćnog došaptavanja i tragičnog kraja kralja Aleksandra i kraljice Drage, austrijske okupacije Srbije i ulaska kralja Petra I u dvor po oslobođenju. Zbog stalnog preuređenja i doziđivanja dvorskog kompleksa, i bašta je samnjivana. Početkom XX veka, srušen je Stari konak (Simićeva kuća), dozidan je Novi dvor, a zatim i Zgrada maršalata koja se nalazila na mestu današnjeg dela Pionirskog parka koji gleda na Narodnu skupštinu. 

Ipak, sve ovo vreme, bašta je bila zatvorena za javnost. Tek sa izgradnjom Dvorskog kompleksa na Dedinju, i preseljenjem vladarske porodice, ukazala se prilika da park skriven iza masivne kapije, bude približen narodu. Ova namera donekle je ostvarena kada je u zgradu Novog dvora useljen Muzej kneza Pavla. Između dva svetska rata, park dobija još jedan značajni dodatak. Na samom uglu, raskrsnici Bulevara kralja Aleksandara i kneza Miloša, prenesena je na volujskim kolima i 1928. obnovljena u dvorskom parku Osmatračnica srpske vrhovne komande sa Kajmakčalana. Pričalo se da su se oko nje sinovi kralja Aleksandra: Petar, Tomislav i Andrej igrali rata. Neko bi rekao, proročki. 

Foto: Pavle Kaplanec

Mesto mira u vreme promena

Drugi svetski rat doneo je razaranje Beograda. Prilikom bombardovanja oštećene su zgrade dvora i sam park. Po oslobođenju, 1944. godine, nova vlast počinje obnovu zgrada dvorova u koje useljava sopstvenu administraciju. Danas se u zdanju Novog dvora nalazi Predsedništvo Srbije, dok je u zgradi Starog dvora smeštena Skupština grada Beograd. 

Uslediće rušenje kamenog zida i zgrade Maršalata koji su razdvajali park i plato Narodne skupštine, kao i masivne ograde prema ulici kralja Milana. Ovim je doslovno, a potom i simbolički srušena svaka prepreka između naroda i vlasti. Naime, park dobija novi naziv - Pionirski park, po spomeniku pionirima koji je podignut. 

Današnji izgled park je dobio zahvaljujući arhitekti Aleksandru Đorđeviću, a oplemenjavanje novim sadnicama izvršeno je po planu šumarskog inženjera Vladete Đorđevća. Podeljen je u tri celine: deo koji je okrenut ka Narodnoj skupštini i ulici Kneza Miloša koncipiran je u slobodnom stilu, plato ispred Skupštine grada sastoji se od površine sa cvetnim lejama, dok je deo ka ulici Kralja Milana između dve dvorske zgrade, uređen kao cvetna bašta sa fontanom. 

U parku se pored Osmatračnica srpske vrhovne komande sa Kajmakčalana, nalazi i spomenik Nadeždi Petrović, nekoliko umetničkih skulptura, javna česma, i… još jedna skulptura Devojčice sa krčagom. 

Pionirski park danas je jedno od omiljenih mesta za predah Beograđana i gostiju grada, mesto gde se čuje dečija graja, ali i priča iz "starih dobrih vremena". Bio je i mesto masovnih okupljanja tokom kojih se menjala istorija Srbije, mesto odakle se pruža najbolji pogled na vojnu paradu, mesto koje vibrira srećom i smehom prilikom dočeka uspešnih sportista ili proslava Nove godine. I kroz sve svoje vekove, ova zelena oaza bila mesto mira u vremena previranja.