Današnje Topčidersko groblje obuhvata površinu veću od četiri hektara, i nalazi se na prostoru park-šume Topčider, na blagoj padini koja se spušta od kampa Košutnjak prema Kovnici novca. Poslednje veliko proširenje izvršeno je 1986. godine, kada je Topčider proglašen za kulturno dobro i prostornu kulturno-istorijsku celinu. Projekat novog dela groblja nije prilagođen pejzažu, već je u najvećoj meri izgrađen u betonu, kamenu i asfaltu, dok je postojeća šuma iskrčena.

Nastanak Topčiderskog groblja

Staro jezgro Topčiderskog groblja zauzimalo je mali deo u odnosu na proširenje posle Drugog svetskog rata i prostiralo se od ulaza do poprečne aleje sa drvoredom platana i crkvom Svetog Trifuna. Ulaznom stazom je bilo podeljeno na dva dela. Nastanak ovog groblja vezuje se za groblje sela Topčider, koje je bilo naselje u okolini Beograda i koje je se pominje kao naselje u dolini Topčiderske reke u XIX veku. Iako nije moguće utvrditi tačnu lokaciju, selo se, najverovatnije, nalazilo negde u centralnom delu doline Topčiderske reke. Na kartama i planovima ime mu je različito zabeleženo, tako da ga u istorijskim izvorima možemo naći kao Topscino, Tubschitz, Topschino, a krajem XIX veka i kao Milodol. 

U drugoj polovini XIX veka, postojalo je i osuđeničko groblje u Topčideru koje se nalazilo na desnoj obali Topčiderske reke, nedaleko od osuđeničke bašte, koje je predstavljalo zasebnu celinu. Iako se lokacija ovog groblja ne poklapa sa današnjim, nekoliko očuvanih nadgrobnih spomenika danas svedoči da su neke porodice osamdesetih godina XIX veka sahranjivale svoje bližnje na ovom prostoru.

Kapela Nikole Spasića i spomenik vojvode Stevana Knićanina

Osamdesetih godina XIX veka, povodom osnivanja beogradskog Novog groblja, vodile su se rasprave o grobljima u Beogradu. Neki su se zalagali za otvaranje više varoških grobalja u različitim krajevima grada, kako bi ona bila pristupačna stanovnicima udaljenih naselja i tom idejom su se suprotstavljali otvaranju jednog, odnosno Novog groblja, kao jedinog u tadašnjoj varoši. Najverovatnije je Topčidersko groblje, kao lokalno groblje, nastalo upravpo tada, iako njegov status nije rešen ni nekoliko decenija kasnije. Uprkos nerešenom statusu groblja, poznati beogradski trgovac i dobrotvor Nikola Spasić podiže na Topčiderskom groblju kapelu, 1903. godine, koja je bila takvih dimenzija da je služila i kao grobljanska crkvica. 1907. godine, spomenik vojvode Stevana Knićanina premešten je s Tašmajdanskog na Topčidersko groblje što nam svedoči ugledu koji ovo groblje počinje da stiče. U to doba, groblje je bilo veoma malo i ne naročito uređeno, ali njegova lokacija u košutnjačkoj šumi činila ga je prirodnim i lepim mestom. 

Nerešen status groblja

Tek 1912. godine, Topčidersko groblje se zvanično pominje u Pravilniku o Topčiderskom groblju. Po pravilniku je zemljište na kojem se nalazilo groblje bilo državna svojina, koja nije pripadala ni crkvi ni opštini, već državi, odnosno bila je direktno pod upravom Ministarstva narodne privrede. Posle Prvog svetskog rata, juna 1921. godine, odlučeno je da se Topčidersko groblje ponudi opštini grada Beograda radi uređivanja i upotrebe. Međutim, kako beogradska opština na ponudu nije odgovorila, tadašnji ministar poljoprivrede i voda je ponudio groblje na privremenu upotrebu čukaričkoj opštini. 

Uređenje Topčidera i neuspešni pokušaj izmeštanja groblja

Tek posle usvajanja Generalnog plana Beograda, 1924. godine, raspisan je međunarodni konkurs za uređenje Topčidera. Usvajanjem programa za uređenje Topčidera, prema kojem je groblje trebalo da se ukine, a njegov prostor pošumljava. Rešenje o ukidanju groblja radi pošumljavanja, prema usvojenom planu, izdao je Ministarski savet novembra 1924. godine i shodno ovoj odluci, ministar poljoprivrede doneo je rešenje da se posle 1. januara 1928. godine obustavlja svako dalje sahranjivanje na Topčiderskom groblju. Istovremeno, vlasnici grobova su pozvani da prenesu posmrtne ostatke svojih sahranjenih rođaka na druga groblja, najkasnije do kraja 1937. godine. Međutim, uprkos ovoj zabrani i postavljenom roku, građani Senjaka i Topčiderskog naselja i dalje su nastavili da sahranjuju svoje mrtve na ovom groblju, potpuno se oglušujući o zvaničnu odluku vlasti. Time je pitanje Topčiderskog groblja ostalo otvoreno još čitavu jednu deceniju. Ne mareći puno za usvojen plan uređenja Topčidera, i pored zabrana dalje upotrebe groblja, građani su sahranjivali svoje mrtve i tokom tridesetih godina. Tako je ovo groblje ušlo u sastav beogradskih grobalja tek 1931. godine.

Širenje Topčiderskog groblja 

Posle Drugog svetskog rata, Topčidersko groblje je zauzimalo prostor od jednog hektara. Prvi put je prošireno 1948. godine, a nedugo posle proširenja, izgrađena je i ispraćajna kapela sa tri boksa. Tokom 1972. godine površina groblja je ponovo uvećana, tako da je pre poslednjeg velikog proširenja 1987. godine, ona iznosila 3,30 hektara. Ovo poslednje veliko proširenje izvršeno je u vreme kada je Prostorna kulturno-istorijska celina Topčider proglašena za kulturno dobro i kategorisana za kulturno dobro od izuzetnog značaja.

Nova izgradnja, odnosno širenje groblja, nisu degradirali samo Topčidersko groblje već i okolni prostor. Ovaj projekat nije poštovao prirodnu sredinu, već je asfaltiranjem širokih staza, upotrebom betona i kamena potpuno promenio ambijent koji je groblje do tada imalo. Nažalost, širenje groblja nije doprinelo njegovom uređenju. Efekat je bio upravo suprotan. 

Znamenite ličnosti koje počivaju na Topčiderskom groblju

Danas se na groblju, pored crkvice koju je 1903. godine podigao Nikola Spasić, nalazi veliki broj vrednih spomenika i grobova znamenitih ljudi. Krajem XIX veka očuvani su spomenici porodica Dimić i Milanović, vitke kamene piramide jednostavnog oblika, koji predstavljaju jedina dva do danas očuvana spomenika iz tog doba. Iz vremena između dva svetska rata posebnu pažnju zaslužuje grobnica Rudolfa Arčibalda. Izdvajaju se grobnice porodica Đorđević, Tomašević i Matić-Zrnić. Na ovom groblju sahranjene su i neke znamenite ličnosti među kojima su prvakinja Narodnog pozorišta Žanka Stokić, direktor kragujevačke gimnazije Lazar Pantelić i Isidora Sekulić.