Hram Svetog Save, smešten na Svetosavskom trgu na Vračaru, najveći je pravoslavni hram ne samo u našoj zemlji već je po površini i zapremini najveća pravoslavna crkva na Balkanu i u svetu. Sveukupno, hram se proteže na površini od 3.500 kvadratnih metara, uz dodatnih 1.500 kvadrata na tri galerije na prvom nivou. Proteže se u jednom pravcu 91 metar a u drugom 81m, sa kupolama ukrašenim sa 18 pozlaćenih krstova i zvonicima koji ukupno sadrže 49 zvona koja je izradila austrijska zvonolivnica Grassmayr.

Na mestu gde je izgrađen veruje se da je 1595. godine Sinan paša spalio mošti svetog Save, osnivača pravoslavne crkve u Srbiji. Čitava izgradnja omogućena je dobrovoljnim donacijama i plaćanjem doplatnih poštanskih markica i zbog toga je napredovala prilično sporo, čak do 2004. godine. I danas radovi nisu potpuno dovršeni – živopisanje unutrašnjosti tek predstoji i biće urađeno u mozaiku koji će prikazivati Hrista Pantokratora. I pored toga, ovaj hram predstavlja jedan od najznačajnijih i najupečatljivijih simbola Beograda.

Izgradnja hrama koja je trajala do 2004. godine prvobitno je inicirana 1895. godine, kada je u Beogradu organizovano udruženje za podizanje hrama Svetog Save na Vračaru, sa idejom da se taj najveći i najlepši hram podigne upravo na mestu gde su spaljene mošti Svetoga Save. Javni konkurs za projekat izgradnje raspisan je 1905. godine, međutim nijedan od pet prijavljenih radova nije zadovoljio kriterijume i svi su odbačeni.

Foto: Pavle Kaplanec

Ratovi koji su usledili su zaustavili sve napore ka izgradnji hrama, no već 1919. godine udruženje se ponovo okuplja oko iste ideje i raspisuje još jedan konkur na većoj skali 1926. godine. Od 22 projekata koji su ovoga puta učestvovali, delo Bogdana Nestorovića koje je osvojilo drugu nagradu odabrano je za realizaciju. 1930. godine izgradnja je zvanično poverena trojici ljudi: Nestoroviću, njegovom kolegi, arhitekti Aleksandru Deroku i inžinjeru Vojislavu Zađini koji će sa njima sarađivati. Zvanični početak izgradnje usledio je 15. septembra 1935. godine, ali su radovi prekinuti još jednim ratom, napadom Nemačke na Jugoslaviju 1941. godine. Do tada su bili podignuti temelji i zidovi visine 7 i 11 metara. Za vreme okupacije izgrađeni prostor korišćen je kao parking, pa onda kao magacin i jedno vreme je izgledalo kao da se izgradnja nikada neće nastaviti.

Kada je 1958. godine novi patrijarh, German, došao na čelo Srpske pravoslavne crkve, ideja o izgradnji hrama ponovo je obnovljena, posle 88 odbijenih molbi. Novi arhitekta zadužen za izgradnju bio je Profesor Branko Pešić, koji je prilagodio prvobitni projekat radi upotrebe novih materijala i građevinskih tehnika. Patrijarh German je iznova osvetio hram 30. aprila 1985. godine i tom prilikom položio povelju o nastavku radova. Iste godine patrijarh i još 20 episkopa održali su svečanu Liturgiju kojoj je prisustvovalo 12.000 vernika sa još 80.000 ljudi u porti i izgradnja je nastavljena dva meseca kasnije. Najveći poduhvat predstavljalo je podizanje centralne kupole koja je težila neverovatnih 4000 tona. Morala je prvo biti sagrađena na zemlji da bi potom bila podignuta i postavljena na zidove zajedno sa svojim pokrivačem od bakarnog lima i pozlaćenim krstom visokim 12 metara i teškim još dodatne 4 tone. Taj poduhvat trajao je čak 40 dana. Spoljna izgradnja dovršena je 2004. godine, dok se na unutrašnjoj dekoraciji još uvek radi.

Foto: Pavle Kaplanec