U istoriji je zabeleženo da je prva improvizovana filmska projekcija u Beogradu održana 6. juna 1896. godine, u gostionici "Zlatni krst" na Terazijama, nepunih šest meseci posle svetske premijere kinematografa u Parizu.

Predstavnici kompanije "Braća Limijer" boravili su nekoliko dana u srpskoj prestonici, na putu prema Carigradu,  tokom kojih su prikazivali filmove, koje je došao da vidi i kralj Aleksandar Obrenović, sa majkom kraljicom Natalijom.

Deset godina kasnije, 1908. godine, dogodio se jedan od najznačajnijih preokreta u srpskoj kinematografiji, kada je prvi filmski producent na Balkanu, Svetozar Botorić, Beogradu poklonio prvi stalni bioskop, otvoren u hotelu "Pariz". U pravougaonoj sali restorana, platno je bilo postavljeno tako da može da se gleda sa obe strane. Da bi moglo da se gleda sa obe strane, platno je pre svakog prikazivanja polivano vodom. Kako su natpisi filmova bili na stranim jezicima, svaki film je imao svog sinhronizatora koji je publici prevodio titlove, pa nije smetalo ni to što je polovina sale pokretne slike gledala naopako. Obično je muzička pratnja filma, u cilju dramaturgije, bio klavir.

Iz Botrićeve producentske kuće izašli su prvi srpski filmovi za koje se dugo smatralo da su izgubljeni. Tako su pre par godina u Filmskom arhivu u Austriji pronađeni "Život i delo besmrtnog vožda Karađorđa", kao i "Ulrih Celjski i Vladislav Hunjadi" oba iz 1911. godine, koji su danas dostupni javnosti. Pored igranih filmova, u sali bioskopa "Grand", prikazivani su, počev od 1911. godine, filmski žurnali koji su zabeležili najvažnije događaje beogradske i srpske istorije. On je bio producent i prvog srpskog filmskog "izvoznog proizvoda", filma "Ciganska svadba" ili "Bibija" po scenariju i u režiji glumca Čiča-Ilije Stanojevića. 

 Foto: Beobuild / Tri bioskopa u nizu - Hotel Pariz, Hotel Kasina i Bioskop Beograd

Moderni bioskop – prva prava bioskopska sala u Beogradu

Značajnu ulogu u razvoju beogradske kinomatografije odigrali su braća Savić - Pera, Boža i Svetolik, rođeni Šapčani, koji su ne samo u filmskoj umetnosti, išli daleko ispred svog vremena. Shvatajući koliko će filmska delatnost biti unosna, 27. novembra 1910. godine otvorili su svoj bioskop u Beogradu, u Kolarčevoj ulici broj 3.

To je bila prva namenski građena dvorana, nazvana Moderni bioskop. Izgrađena je od drveta, a konstrukcija je rađena po ugledu na svetske bioskopske sale. Iako smo danas navikli na redove sedišta, ondašnja moda nalagala je da se filmovi gledaju za kafanskim stolom, uz piće i meze. Imala je sigurnosne izlaze i projekcionu kabinu, što je bila novina, kao i stalno zaposlenog kinooperatera i dobru ventilaciju.

Pored namenske sale, Moderni bioskop je uveo praksu redovnog repertoara. Projekcije u Modernom bioskopu po pravilu počinjale u 18.00h i trajale najkasnije do 23.30h. Uveden je i matine, prepodnevne projekcije, koje su bile su namenjene deci i organizovanim školskim posetama. Kako je stalni repertoar predstavljao nešto novo, novinari su u detalje opisivali novi način prikazivanja filmova:

"A najlepše kod ovog bioskopa biće to, što niko neće nimalo dangubiti. Npr. neko ne može da dođe u 9 sati, kada obično počinju bioskopi, već u 6, 7, pa i 7 i po, 10 i po itd. i odmah gleda slike, jer će aparat neprestano raditi. Slike će biti obeležene i kod platna i u programu sa 1, 2, 3, 4, 5 itd. Neko je na primer došao za vreme pete slike. On odmah gleda šestu, sedmu i do kraja kolko ih bude, pa čim se svrši poslednja slika, odmah za njom dolazi prva, druga itd. Kad dođe na red ista slika, koju su posetioci već videli, oni ustaju i odlaze, jer niko neće isto veče, istu sliku gledati dva puta."

Tu se inventivnost braće Savić nije završavala. Letnja bašta za prikazivanje filmova je bila još jedna novina ove Moderne zgrade. Imala je i mehanizam za prikrivanje bašte u slučaju kiše, što je bilo čudo tehnike tog doba. Kao i Botorić, braća Savić formirali su svoju filmsku laboratoriju i bavili se snimanjem filmskih žurnala. Autori su i trećeg srpskog filma, melodrame "Jadna majka" sa glumicom Emilijom Popović u naslovnoj ulozi.

Zgrada je srušena 1914. godine. Na ovom mestu danas se nalazi zgrada bivšeg Jugoeksporta.

Foto: "Vreme", 1939 - Repertoar beogradskih bioskopa

Ekspanzija

Već sledeće godine pojavila su se još dva bioskopa. Prvi na Terazijama, u sklopu hotela "Kasina", gde je uz sam hotel napravljena bioskopska sala. Za generacije posleratnih Beograđana ovaj bioskop će biti poznat pod imenom "Kozara". Vlasnik hotela i pratećeg bioskopa bio je Đorđe Bogdanović, koji je sa svojim snimateljem Samsonom Černovim zabeležio najvažnije bitke Drugog balkanskog rata. 

Drugi bioskop sagrađen je na suprotnoj strani i nazvan je "Koloseum" po ugledu na istoimeni bioskop u Tuzli. Osamnaest godina nakon nastanka, u ovom bioskopu je pušten prvi tonski film. A nešto više od trideset godina kasnije ovaj bioskop je dobio novi naziv – bioskop "Zvezda". Uslediće otvaranje bioskopa braće Cvetković u sali restorana "Kolarac", 1913. godine, a potom i drugih koji će tadašnje Beograđane svake večeri voditi u čudesni svet pokretnih slika. Pred Drugi svetski rat u Beogradu je postojalo 11 bioskopa sa stalnim repertoarom, na koje treba dodati još tri u Pančevu i dva u Zemunu. Ukupan kapacitet iznosio je 9500 sedišta, što je impresivan podatak i za današnji Beograd. 

Danas, izgleda kao da bioskope nismo ni imali. Čak ni one koji su proglašeni kulturnim dobrima.  

Nove tehnologije, piraterija, loša privatizacija, nemaština, doveli su do toga da u kulturnoj ponudi grada više nema bioskopskog kulturnog nasleđa i tradicije.

Ostali su nam tržni centri da u nekom od multipleksa ili na internetu pogledamo neko novo ostvarenje filmske umetnosti i da se nadamo da će za neke nove generacije neko revitalizovati neki od kultnih bioskopa, pa da ćemo kroz grad čuti da se viče "ponovo radi bioskop".