Na desnoj obali Dunava, mestu koje danas nazivamo Dorćol, još od antičkih vremena nalazilo se najstarije gradsko jezgro. Sve je počelo sa Rimljanima koji su u prvom veku nove ere ovde izgradili svoje utvrđenje. Kvadratni kastrum rimske Legije IV Flavija nalazio se na prostoru današnjeg kalemegdanskog Gornjeg grada. Oko njega, formirano je uređeno naselje sa kućama za veterane, koje se pružalo na području između današnjeg Studentskog trga i Ulice cara Dušana. 

Dorćolska zdanja

Današnje ime Dorćol dobija za vreme Turaka i označava secište četiri puta (dort - četiri, jol - put), a odnosi se na raskrsnicu današnjih ulica Cara Dušana i Kralja Petra, odnosno Dubrovačke. Za vreme turske vladavine, ovde su se susretala četiri puta koja su vodila ka trgovinskim centrima: Carigradu, Vidinu, Beču i Dubrovniku. To je bio i centar Beograda, glavna ulica, odnosno čaršija, koja se protezala duž današnje Ulice cara Dušana koja je to ostala sve do druge polovine 19. veka. U to vreme, kao i danas, Dorćol se delio na gornji i donji. Na dorćolskoj padini, Zereku, nalazile su se kuće i radnje podignute za vreme turske i austrijske vladavine. Na vrhu brda su se nalazile bašte. Ovo je bio i centar ekonomskog, kulturnog i verskog života Beograda. 

Slika: Wikipedia / August Querfurt - Karl Aleksandar Virtemberški

Pečat habzburške monarhije

Novi izgled Dorćol dobija sa dolaskom Austrijanaca u 18. veku, koji su nameravali da dotadašnju tursku kasabu prilagode standardima evropskih gradova. I sam etnički sastav Dorćola se menja, kada se pod austrijskom zaštitom doseljavaju Nemci koji zamenjuju Turke, koji su pored Jevreja i Jermena naseljavali ovaj deo grada. 

Beograd je u tom periodu transformisan iz jednog orijentalnog u centralnoevropski velegrad, a Austrijanci su gradili na sve strane. Nešto od onoga što su podigli postoji i danas. Beogradska tvrđava dobila je svoj današnji izgled, ali značajne su i druge građevine poput Kapije Karla VI u Donjem gradu ili poput najstarije kuće u Beogradu koja se nalazi u Dušanovoj ulici na Dorćolu. U ove projekte spada i Palata princa Evgenija Savojskog, čiji su  delovi pod nazivom Pirindžana, sačuvani sve do sredine 19. veka.

Foto: Wikipedia / Nicolas F. de Spaar - Grafika Palate

Virtemberška palata

Ipak, najimpozantnija građevina austrijskog Beograda bila je Kasarna Karla Aleksandra Virtemberškog, poznata i jednostavno kao Virtemberška palata. Naziv je dobila po Karlu Aleksandru Virtemberškom, carskom upravitelju u Beogradu, koji je ovde službovao za vreme cara Karla VI. Virtemberg je bio prvi guverner Beograda po oslobođenju od Turaka, a na ovoj poziciji je ostao od 1720. do 1733. godine. U vreme njegove vladavaine, izvedena je opsežna rekonstrukcija Beogradske tvrđave, koja iz ovog perioda vuče svoji današnji izgled. Tokom ove rekonstrukcije, ozidan je i uređen Rimski bunar. 

Sam Karl Aleksandar bio je zanimljiva ličnost. Rođen je u Štutgartu, kao najstariji sin vojvoda od Virtemberg-Vinentala, čije će vojvodstvo da nasledi 1868. godine. Kao vojni komandant učestvovao je uz princa Eugena Savojskog u Ratu za špansko nasleđe i sukobima sa Turcima. Tako 1719. godine dospeva u Beograd, gde čvrstom rukom vlada narednih 13 godina. Iako Aleksandra Virtemberškog danas nazivamo guvernerom, on to zvanično nije bio. Sebe je zvao "princom Srbije", oslanjajući se na to da je Srbija bila zavisna kraljevina, a podanici su ga oslovljavali dugom i komplikovanom titulom - "Njegova Jasnost Gospodin Princ". Međutim, službeni naziv njegovog položaja bio je jednostavan i neglamurozan - "predsednik administracije".

Kasarna Aleksandra fon Virtemberga nalazila se na najvišoj tački današnjeg centra Beograda i razdvajala je poput zidina savsku i dunavsku stranu beogradske varoši. Građena u stilu baroka, godina je važila za "najistočniji primer barokne arhitekture", a njen impozantni izgled upotpunjavali su načičkani visoki dimnjaci i fasada ukrašena baroknim ukrasima. 312 prozora bilo je raspoređeno na tri sprata zdanja, koje je samo po sebi bilo čudo, jer Turci nisu voleli višespratnice, tako da je izgradnja ove bila potpuno prekidanje sa turskom tradicijom. Palata se protezala od Trga republike do današnje Zmaj Jovine sa jedne strane i Vasine ulice sa druge. U sklopu palate nalazila su se tri dvorišta za egzercir.

Austrija je nakon novog rata sa Osmanlijama, a koji je izgubila Bitkom kod Grocke, bila prinuđena da preda našu prestonicu odredbama Beogradskog mira 1739. godine. Nažalost, uprkos ogromnim sredstvima koja su uložena i arhitektonskoj vrednosti same građevine, Virtemberška palata je srušena 1739. godine. Danas o ovoj građevini možemo naći samo par podataka i grafika. To je i razlog zašto je početak radova na renoviranju Trga republike, kada su otkriveni kameni ostaci tada nepoznate utvrde, pokrenuo diskusiju o tome da li se pod našim nogama nalaze ostaci zloglasne Stambol kapije ili Kasarne Karla Aleksandra Virtemberškog. Najnoviji stav stručnjaka je da su ipak u pitanju ostaci srušene Virtemberške palate. Da li će ova značajna građevina biti konzervirana tako da bude dostupna i građanima ili će ponovo biti zakopana po beogradskom kaldrmom, ostaje da se vidi...