Njeno ime do skoro niste mogli naći ni u jednom zborniku istaknutih ličnosti koje su živele i stvarale u Srbiji. Tačnije, jedini spomen njenog postojanja bio je u biografijama njenog daleko poznatijeg supruga – Tome Rosandića.

Ova talentovana i uspešna žena bila je i tada a i sada ispred svog vremena, a kroz fotografije koje je stvarala ostavila je jedan nežni pogled u intimni svet beogradske aristokratije.

Talentovana Sremica

Rođena je kao Marija Bogdanović 1883. godine u Rumi. Poreklom iz imućne porodice, imala je priliku da od malih nogu stiče najbolje obrazovanje. Pored osnovnog obrazovanja, stekla je znanje nekoliko svetskih jezika, što joj je svakako pomoglo prilikom studija fotografije i umetnosti u Minhenu. Kao tek devetnaestogodišnjakinja otvara svoj prvi fotografski atelje u Zagrebu. Njega nasleđuje od velikog Vlaha Bukovca, dubrovačkog slikara koji je na svojim platnima oslikao nespojivo – sve tri srpske vladarske loze: Obrenoviće, Karađorđeviće i Petroviće.

Atelje je i pre dolaska umetnice bio okupljalište mladih zagrebačkih umetnika, a ta tradicija nastavljena je i pod novom vlasnicom. Kamerom beleži dela i lik Ivana Meštrovića, Petra Dobrovića, Ignjata Joba, Ljube Babića. Među njima se nalazi pola decenije stariji splitski vajar Toma Rosandić. Privukao ju je njegov nemirni duh, ljubav za putovanjima i promenom. Njega je privukla njena lepota, obrazovanost i hrabrost da se u vremenima kada je umetnost još uvek bila rezervisana za muškarce bez straha od osude bavi njome.

Ljubav je buknula gotovo na prvi pogled. Krunisana je brakom 1912. godine kada Toma odlazi u Beč. Marija napušta svoj posao i atelje i prati supruga na prvoj od mnogih seoba koje će uslediti u narednim godinama.

Ljubav sa Beogradom na prvi pogled

Već godinu dana kasnije, krajem 1913. godine, neobični splet okolnosti dovodi Rosandiće po prvi put u Beograd. Naime, nekoliko meseci ranije u Drugoj beogradskoj gimnaziji priređena je izložba radova umetnika jugoslovenskog ubeđenja, među kojima su bila i dela Rosandića. Ovo je bio i povod da se nekoliko meseci kasnije mladi bračni par vrati u Beograd sa namerom da se tu trajno boravi.

Nastanjuju se u lepoj, ali zapuštenoj kući u Kralja Petra preko puta Saborne crkve, koju sa ljubavlju i pažnjom renoviraju. U njoj Mara formira svoj umetničko-fotografski atelje, prvi te vrste u Beogradu. Pred okom kamere ovaj put se smešta beogradski nobles, dok Toma stvara svoje prve beogradske radove. Sreća je trajala tek sedam meseci. Prekida je Prvi svetski rat koji ih šalje preko Niša, Krfa, Ženeve sve do Londona i Pariza.

Foto: Digitalna NB RS - Iz ateljea Mare Rrosandić

Fotografkinja beogradske aristokratije

Rat je ostavio dubok trag u životu umetničkog dvojca, kako emotivno tako i finansijski. U bombardovanju kuće u Kralja Petra stradali su ateljei, sva Marina oprema, a preko šezdeset Tominih radova. Prvo u Zagrebu, a nedugo potom i u Beogradu, Rosandić se posvećuje obrazovanju mladih umetnika kao jedan od predavača na umetničkoj akademiji. Zahvaljujući udruženju umetnika, dobija na raspolaganje jednu prizemnu kuću u Gospodar Jevremovoj ulici. Radilo se o Božićevoj kući, jednoj od prvih evropskih kuća u Beogradu, u kojoj se danas nalazi Muzej pozorišne umetnosti Srbije.

Prionuvši na posao, pretvaraju kuću u zajednički atelje – u jednom delu stvara Toma, dok u drugom Mara po drugi put postavlja svoj fotografski studio. Gosti su im visokog roda – kralj Petar i prestolonaslednik Aleksandar, a sledi ih sam krem beogradskog društva. Već prvi susret sa Aleksandrom biće gotovo sudbinski. Budućem vladaru su se veoma dopali Tomini radovi, ali mu pažnju privlače i Marine fotografije, nastale korišćenjem fotoaparata i majstorske upotrebe svetla. Zahvaljujući ovim susretima, Mara dobija izuzetnu privilegiju da fotografiše kraljicu Mariju i tek rođenog prestolonaslednika Petra. Ova intimna fotografija mlade majke i usnulog čeda, postaće jedna od najprepoznatljivijih slika onog vremena i zvanični portret kraljevske kuće koji je izlazio u svim novinama i posebnoj seriji razglednica.

Foto: Digitalna NB RS - Iz ateljea Mare Rrosandić

Najveća žrtva

Drugi boravak Mare Rosandić u Beogradu bio je izuzetno plodan. Pored srpske kraljice, portretiše i druge kraljevske glave Evrope, prvenstveno grčku i rumunsku kraljicu. U sećanjima navodi da je to bio period njenog najvećeg uspeha i vrhunca stvaralaštva koji nije naslućivao skori kraj.

Godina 1924. godine biće presudna za njeno stvaralaštvo. Rosandić dobija poziv da radi na izuzetnom projektu – mauzolej Frana Petrinovića na Braču. Mara se nalazi pred velikim izborom između sopstvene umetnosti i potreba svog supruga koji je živeo potpuno umetničkim životom. Prema sopstvenom priznanju bira ljubav i obaveze prema suprugu, pakuje još jednom čitav život u kofere, prekida karijeru i prati ga hrvatski otok.

Foto: Dungodung - Muzej Tome Rosandića u Beogradu

Mirna luka na Senjaku

Trogodišnja pauze pretvoriće se vremenom u trajni prekid karijere. Narednih decenija fotografisaće uglavnom suprugova dela i poneki intimni portret beogradskih i jugoslovenskih umetnika. Ipak, Rosandić, svestan njene žrtve poklanja joj mirni kutak na Senjaku u koji se povlače krajem dvadesetih godina. Ova vila u Ljube Rosandića 3 biće jedna od važnih tačaka na umetničkoj mapi Beograda, ali i svojevrsni muzej koji je bio ukrašen detaljima odabranim veštim okom „šjora Mare“.

Mada se kao samostalna umetnica povlači sa scene, Mara radi kao stručni suradnik magazina „Fotografski pregled“, a kako bi okupila kolege i amatere osniva i prvi foto-klub u Beogradu.

Ruku pod ruku sa voljenim Tomom doživljava i njegov najveći uspeh – postavljanje figura vajarske kompozicije „Igrali se konji vrani i sa njima div junaci“ ispred zgrade Narodne skupštine, koja mu donosi i međunarodno priznanje. Zajedno u teškim uslovima provode i novi rat, ali i dobijaju priznanje nove vlasti.

Mara umire 1954. godine u Beogradu. Njena jedina želja bila je da joj nad grobom na Novom groblju bude podignuta Tomina skulptura „Harfista“. Skrhan bolom, Toma kuću na Senjaku poklanja državi i odlazi u Split, gde umire četiri godine kasnije.

Uskoro će u porodičnoj vili nastati „Muzej Tome Rosandića“, koji u narednim decenijama prati sudbinu države. Mara, pak, pada u zaborav. Njena dela gotovo da nisu sačuvana. Kroz seobe i zbog čuvenog nemara nestaju u hodnicima istorije, a sećanje na nju bledi.

Na svetlo dana donosi je direktorka Galerije Artget Milena Marjanović. Zahvaljujći njenom istraživačkom radu, 2019. godine organizovana je prva izložba dela Marije Mare Rosandić posle više od pola veka anonimnosti, na kojoj je kulturna javnost je dobila uvid u život i dela zaboravljene heroine koja je stvarala Beograd.