Za neke je ovo parče zelenila usred najstarijeg dela Beograda poznato kao "park kod kafane Proleće", za druge je to Park vojvode Vuka. Bez obzira pod kojim ga imenom prepoznajete, verovatno niste znali da ovaj na oko običan park, opasan ulicama Carice Milice, Vuka Karadžića i Topličin venac, predstavlja pravi vremeplov kroz istoriju Beograda, a možda i mesto na kome je krojena sudbina Evrope. 

Vreme Varoš kapije

Kada su tokom jedne od brojnih rekonstrukcija parka radnici pronašli ostatke neobičnih naseobina, utvrđeno je da se još tokom rimske vladavine Beogradom, tadašnjim Singidunumom, na ovom području nalazilo prvo naselje. Vremenom su se stanovinci Beograda pomerali bliže utvrđenim zidinama, te je nekadašnja živahna varoš postala pusta poljana na kojoj su se sudarale vojske koje su napadale i branile grad. 

Svoje današnje ime Varoš kapija, ovaj deo grada duguje austrijskom upravniku grada Ernstu Gideonu fon Ladeunu koji je početkom XVIII veka naredio da se iskopa i utvrdi odbrambeni šanac koji se pružao od Sava preko današnjeg Kosančićevog i Topličinog venca, prema Trgu repubike i nadalje niz Francusku ulicu do Dunava, spajajući četiri najvažnija ulaza u grad: Sava kapiju, Varoš kapiju, Stambol i Vidin kapiju. U zaleđu palisada sačinjenih od dobro naoštrenog koplja visine tri metra, polje na uzvišenju iznad Varoš kapije često je bilo privremena bolnica, ali u groblje u zaleđu džamije koja se do devedesetih godina XIX veka nalazila na mestu današnje kafane "Proleće".

Ovo je bilo i mesto na kome je posle opsade grada 1806. godine Karađorđe ušao u Beograd kao prvi srpski vođa posle vekova turske i austrijske okupacije. 

U mirnodopskim vremenima koja su usledila, varoš u šancu menjala je svoj oblik i stanovništvo, da bi 1862. godine pod veštom rukom Emilijana Josimovića, prvog beogradskog urbaniste, dobila obrise koje i danas ima. Na prostoru iza nekadašnje Varoš kapije, koja je tom prilikom srušena, formirane su tri ulice koje su nosile imena kosovskih junaka Miloša Obilića, Milana Toplice i Ivana Kosančića. Kasnije su ulice zbog kružnog oblika koje su oblikovale ponele naziv "venci". 

Zavera pod cirkuskom šatrom

Bez obzira što je ovaj deo grada poneo ime po velikim junacima, još dugo je današnji park bio blatnjavo polje opasano kućercima, na kome su taljigaši istovarali robu koju su donosili u varoš. Sve se menja početkom XX veka, kada, kako piše hroničar starog Beograda Nikola Trajković, u varoš stiže cirkus "Henri" i sa sobom donosi čitavu menažeriju egzotičnih životinja o kojima je mesecima i godinama posle beogradska dečurlija izmišljala i prepričavala neobične događaje. 

Cirkus je bio neobičan i još po nečemu. Naime, umesto platnene šatre, bio je napravljena prava drvena građevina na čijoj su pozornici paradirali istrenirani lipicaneri, kamile, žirafe i akrobate svake vrste. Ciruks je privukao pažnju čitavog ondašnjeg Beograda, a redovni posetioci bili su kralj Aleksandar i kraljica Draga. Neki čak tvrde da je probitno bilo planirano da atentat na kraljevski par bude izvršen tokom cirkuske predstave, ali se od toga odustalo zbog straha da bi mogao da nastrada i neko od posetilaca. 

Nekoliko meseci kasnije, kralja i kraljicu sudbina je zatekla u sopstvenom domu, a uspomenu na cirkus i tužnog pajaca prekrila je trava kada je 1907. godine park po prvi put uređen. 

Foto: Milena Arsenić

Ujedinjeni u smrti pod beogradskim nebom

U narednoj deceniji Beograd se menjao, a sa njime i park na Topličinom vencu. Udžerice su zamenile palate imućnijih građana, među kojima je prva bila ona Milana Pavlovića, uglednog trgovca tekstilom, koja je izgrađena 1912. godine. Danas je ovo zdanje poznato pod imenom zgrada Džokej kluba, po udruženju jahača koji su između dva rata imali svoje sedište u njoj. 

Izvesno je da je park i tada bio popularno okupljalište koje je pružalo izvesnu diskreciju za razne pregovore i zavere. Udaljeni od špijuna koji su bili deo inventara gotovo svih beogradskih kafana, park je postao mesto na kome su se sretali članovi Mlade Bosne i kovali zaveru protiv Austrougarske vlasti i planirali atentan na nadvojvodu Ferdinanda u Sarajevu. 

U pravom maniru Ironije, na mestu gde se Gavrilo Princip poveravao Nedeljku Čabrinoviću, nići će posledice njihove zavere. Naime, tokom austrougarske okupacije u Prvom svetskom ratu, u parku je formirana privremena bolnica i vojničko groblje. U znak sećanja na poginule saborce, Austrijanci i Nemci dižu spomen-fontanu na kojoj je bila uklesana parola "Viribus Unitis", (Zajedničkim snagama), te simboli carevine - ukrštene kosti i šlem.

Ova parola imala je još jedno značenje. Naime, bojni brod kojim je Ferdinand stigao od Trsta do ušća Neretve na svom poslednjem putovanju u Sarajevo i kojim su tela Ferdinanda i njegove supruge vraćena do Trsta i potom u Beč, nosio je naziv SMS Viribus Unitis. Sudbina zaista ima čudne puteve. 

 Foto: Milena Arsenić - Park pre rekonstrukcije i restoran "Proleće" u pozadini 

Vojvoda i "Proleće"

Spomen-fontana posvećena austrijskim i nemačkim vojnicima koji su desetkovali Beograd, ostaće na istom mestu još nekih deset godina, kada su zemni ostaci preneti i park počeo da dobija današnji izgled. Umesto udžerica se duž oboda parka grade velelepne palate uglednih porodica, među kojima treba istaći zgradu porodice Čelebonović u kojoj je danas smešten Muzej primenjenih umetnosti, luksuznih hotel "Palas" vlasnika Leona Talvija, te administrativna zgrada Privilegovanog izvoznog akcionarskog društva, današnji TANJUG. 

Oktobra 1936. godine, park dobija spomenik Vojvodi Vuku, vođi makedonskih četnika koji je predvodio srpske oslobodilačke snage u Staroj Srbiji u balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu. Vojin Popović, kako je glasilo njegovo pravo ime, kao školovani oficir bio je učesnik gerilskih borbi protiv Turaka u Staroj Srbiji, čuvar arhiva organizacije "Ujedinjenje ili smrt", osnivač Dobrovoljačkog odreda i učesnik slavne Cerske bitke.  Sa srpskom vojskom prošao je Albansku golgotu, a savremenici kažu da je bio oficir od čije pobune je strahovao i sam kralj, te su mu u danima Solunskog fronta poveravani samo najteži zadaci na kojima ga je čekala sigurna smrt. Ipak, sudbini je dugo odolevao. Poginuo je 29. novembra 1916. u neravnopravnoj borbi sa Bugarima na Staravinskom visu. Dugo posle toga legende o njegovom vojevanju prepričavane su u Beogradu gde je imao veliki broj poštovalaca. Na njihovu inicijativu je podignut spomenik u parku na dvadesetogodišnjicu slavne pogibije. Zanimljivo je spomenik na istom mestu ostao i sa dolaskom nove vlasti, koja je možda isto bila u strahu od vojvodinog gneva. 

A onda je 1950. godine na uglu Carice Milice i Vuka Karadžića otvoren restoran "Proleće". Za kratko vreme ovaj restoran postaće prava beogradska institucija, što će se odraziti na ime parka koji postaje poznat kao "park kod Proleća". Pod ovim imenom park će postati i mesto susreta svih generacija - od dečurlije čija je graja odzvanjala od ranog jutra, preko starih prijatelja i komšija koji su zastajali da razmene "čašicu razgovora" do studentarije koja je orbitirala između Akademije i Muzeja primenjenih umetnosti. 

Zub vremena ostavio je trag i na parku koji je rekonstruisan od 2019. godine. Prvobitnim projektom bilo je predviđeno da široke krošnje stabala budu posečene i park bude pretvoren u granitni skver na kome bi bile izložene skulpture iz zaostavštine Olge Jevrić. Takođe, bilo je predviđeno da okolne ulice budu zatvorene kako bi se ovaj deo grada pretvorio u pešačku zonu. Usled protesta građana koji su želeli da sačuvaju ovu retku zelenu oazu u centralnoj gradskoj četvrti, grad Beograd izvršio je korekciju plana kojim je drveće sačuvano, a park, sada znan kao Park vojvode Vuka, sačuvao svoju dotadašnju vrednost i značaj.