Sredinom 16. veka, kraj obronaka Topčiderskog brda prostirali su se voćnjaci, njive i jedno polje vinove loze. O njemu je vodila brigu jedna od mnogih beogradskih tekija, koje su u to vreme građene kao okupljališta derviša.

Svaka od tekija – a Beograd ih je u 17. veku, prema izvorima ondašnjih putopisaca, imao čak 17 – imala je svog starešinu. Neki drugi onovremeni izvori sugerišu da je za njih postojao naziv dede. Iako su ti navodi mahom nepotvrđeni, pretpostavlja se da je jedno beogradsko naselje, iznikavši na nekadašnjem polju vinove loze, upravo po ovoj reči dobilo ime.

Beogradski džet-set na obroncima Dedenberga

Da je kraj Topčiderskog brda nekada davno postojao vinograd, beleženo je u turskim popisima iz 1560. godine. Otud se zna i da su u tadašnjem Beogradu postojale izvesne dede. Osim imena tekijskih starešina, teško je zamisliti – a naročito 4 i po veka kasnije – da ma koji drugi detalj asocira na jedno od najelitnijih gradskih naselja.

U međuvremenu, ovaj deo prestonice postao je sinonim za beogradski džet-set. Kada nekom kažete Dedinje, znate da će mu u pomisli odmah sinuti rezidencije zamašne kvadrature.

O tome da je priušćivanje života u jednoj od njih manje-više u domenu misaone imenice izlišno je i govoriti. Iako je među relativno mladim, ovaj prestonički kraj pripao je Savskom vencu, jednoj od najstarijih gradskih opština. Izuzmemo li muslimanske dede, ostaje podatak o još jednom potencijalnom poreklu njegovog naziva.

Dedenberg se na austrijskim kartama pominjao u 18. veku. Što se ovog naziva tiče, malo je bilo asocijacija na nešto elitno i nepriuštivo. 1789. godine se na Dedinju nalazio austrijski logor, a bio je okružen današnjim ulicama Teodora Drajzera, Bulevara kneza Aleksandra Karađorđevića, Velisava Vulovića. Milana Blagojevića Španca i Patrijarha Pavla. Spram ostalih delova gde su iznikle skupocene rezidencije, na mestu logora je izraslo gusto rastinje. Za deo kraj padine Topčidera se u beogradskoj prošlosti pominjalo još tri naziva: Dedina, Dedija i Mala Dedija. Po tome je i poreklo imena, sa značenjem dedino brdo, najverovatnije srpsko.

Ko je gradio prve vile na dedinom bregu?

Sve do okončanja Velikog rata, gradski kutak sa istočne strane Topčiderske reke mahom je bio pust. Danas je ubedljivo prvi na listi elitnih beogradskih naselja, ali je takvu tradiciju imao od samog početka.

Nju su upravo započeli pripadnici tadašnje elite, i to kraljevske. Kako se sa dedinog brega pružao pogled na Avalu i Košutnjak, bilo je idealno, smatrao je Aleksandar Karađorđević, da se na njemu izgradi novi kraljevski kompleks.

Kraljevsku porodicu preduhitrila je nekolicina imućnih Beograđana – pre rezidencije Karađorđevića, ovde su podigli svoje letnjikovce i porodične vile. Karađorđevići su izgradnju kraljevskih dvorova započeli 1924. godine. Uporedo je Dedinje dobilo i prve raskošne vile nazvane po svojim vlasnicima: kuću inženjera Riharda Škarke (Škarinu vilu, izgrađenu 1927.), vilu Stevke Milićević (1930.), a 1938. godine i vilu Olge Mos.

Zbog toga su, međutim, negodovali ondašnji urbanisti: Beograđani čuvenijih imena gradili su svoja zdanja manje-više po sopstvenom nahođenju. „Opštinske novine“ su pisale kako „privatnim licima, pa ma koja ona bila, ne može se i ne sme dopustiti da se sa svojim letnjikovcima izmešaju sa Kraljevskim dvorom i kasarnama Kraljeve garde“. No, oni sa dubljim džepom ipak su zapratili kraljevski primer. Vlasnici bogatih kuća i bašta bili su političari, bankari, trgovci i industrijalci, a oko 100 hektara zemlje na Dedinju je imao i Vladislav Ribnikar, osnivač lista „Politika“. O statusu vlasnika vila dovoljno je govorio njihov izgled, a od tih godina je o ovaj kraj dobio i pojam najotmenijeg.

A kako je Dedinje zaista dobilo status elitnog naselja kakav danas ima, pročitajte u nastavku u subotu...