Napisati nešto ukratko o Bogdanu Bogdanoviću je teško. Činjenicu su tu – bio je poznati srpski graditelj, profesor i dekan Arhitektonskog fakulteta, iz njegove mašte iznikli su najpoznatiji spomenici socijalističke Jugoslavije. Bio je i gradonačelnik Beograda u najtežim trenucima, ali i disident koji je poslednje decenije života proveo van rodnog grada. Pedagog, akademik, nadrealista večno zaljubljen u sve one "Beograde" čije je tragove otkrivao tokom brojnih šetnji večitim gradom.

 

Detinjstvo u međuratnom gradu 

Bogdan Bogdanović rođen je 20. avgusta 1922. godine u Beogradu. Kasnije se u jednom intervjuu za časopis "Prestup" prisećao da su prva sećanja na rodni grad bila ona vezan za reke i razrušene zgrade, žrtve Prvog svetskog rata. Bili su tu i prelasci brodićem u Zemun na bečke kolače, koji su snenog dečaka mamili svojim mirisom. Ništa manje uzbudljivo nije bilo ni u porodičnom domu u Vojvode Milenka, a potom i u onom na Đermu, gde su otac Milan, pisac i književni kritičar, i majka Mileva okupljali kulturni i umetnički krem Beograda. Stalni gosti bili su Desanka Maksimović, Nikola Šop, Gustav Krklec, Miroslav Krleža, čitava moderna jugoslovenske književnosti.

Razvod roditelja, Bogdana i njegovu sestru Ivanu uvodi u svet ruske emigracije koja im prenosi duh aristokratije zarobljen na periferiji Beograda, gde su dospeli posle užasa Prvog svetskog rata i progona iz novog sistema. Uticaj je bio toliko veliki, da je Ivana Bogdanović kasnije čitavu svoju karijeru posvetila izučavanju ruskog jezika i književnosti u svojstvu profesor na beogradskom Filološkom fakultetu.

Ipak, ispostaviće se da je za dalji razvojni put mladog Bogdanovića bio presudan jedan sasvim drugi umetnički pravac, onaj koji je mladež školovana u Francuskoj donosila u grad – nadrealizam. Jedan esej čuvenog Marka Ristića, "San i istina Don Kihota", uvešće ga u vode revolucionara koji su maštali o novom svetu. Pod uticajem Ristića pravi skicu prve zgrade i upisuje Tehnički fakultet, odsek arhitektura, zamišljajući sebe kao surealističkog arhitektu koji oblikuje rodni grad tragom stihova Tristana Cara.

 Foto: Wikipedia / VI

Partizanski borac i graditelj spomenika NOB 

Ratne godine Bogdanović provodi na studijama arhitekture u Beogradu. Pred sam kraj školovanja i rata, vođen primerom oca koji se borio u Prvom svetskom ratu, odlazi u partizane. Bio je jedan od učesnika proboja Sremskog fronta, gde je ranjen, još jednom prateći očevu sudbinu. Iz rata izlazi na štakama, članstvom u KPJ i činom rezervnog oficira. Pomalo zbunjen razvojem situacije, odlučuje da se vrati studijama, koje završava 1950. godine.

Prvi značajni projekata Bogdana Bogdanovića bio je Spomenik jevrejskim žrtvama fašizma, podignut 1951-1952. godine na Jevrejskom groblju u Beogradu. Ovaj neobični spomenik biće samo prvi od mnogih u kojima će Bogdanović za večnost sačuvati svu patnju, heroizam, ali i nadanja ratnih godina Drugog svetskog rata. Ovo je posebno naglašeno činjenicom da je prilikom izrade spomenika korišćen materijal prikupljen u nekadašnjoj razrušenoj Jaliji, na jevrejskom Dorćolu.

Na sasvim drugoj strani nalazi se njegov pokret "Mali urbanizam", o kome počinje da piše krajem pedesetih godina, praveći tako kontra-težu velikim bulevarima i grandioznim objektima koji su menjali lice prestonice. U kolumni u beogradskoj "Borbi" piše od svim detaljima koji čine grad gradom – dimnjacima, olucima, tablama, skrivenim avlijama. Malom urbanom svetu skrivenom iza socrealističkog pejzaža nekog novog Beograda.

Sudbina je htela da zbog ovih ili onih razloga, ipak postane ono od čega je bežao – graditelj spomenika. Nasuprot mrkim licima i uzdignutim pesnicama sovjetskog socijalističkog graditeljskog stila, uvodi šumske boginje, uvodi cvetove okamenjene u vremenu, planetarne sisteme, zaboravljene rituale antičkih sveštenika, motive iz davno zaboravljenih kultura neolita gotovo organski uklopljene u okolni pejzaž. Tokom šezdesetih i sedamdesetih u ovom neobičnom stilu nastaju njegova najpoznatija dela po "šumama i gorama" Jugoslavije, a sve u slavu socijalističke borbe i slavnog narodnooslobodilačkog pokreta. Njegovim delima i danas se ponose Sremska Mitrovica, Mostar, Kruševac, Prilep, Čačak, Bela Crkva, Novi Travnik, Leskovac, Ivangrad, Vukovar, Aranđelovac, Vlasotince.

Godine 1966. na mestu najvećeg stradanja srpskog naroda, Jevreja, Roma i drugih jugoslavenskih rodoljuba – Koncentracionog logora "Jasenovac", nastaje Bogdanovićevo najpoznatije delo "Cvet". Ovaj vanvremenski kameni cvet i posle više od pola veka od svog nastanka predstavlja simbol nade i ponovnog rađanja na mestu gde je dugo vlada samo smrt.

Foto: Wikipedia / Sti2

Godine previranja i odlazak

Uprkos svojim uspesima, Bogdanovićeva karijera je doživljavala brojne uspone i padove. Zbog svog nekompromisnog stava bio je isključen sa mesta profesora na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu, gde je prethodno dve godine proveo kao dekan. Nova škola arhitekture, čiji je protagonista bio, bila je preveliki udarac na krute jugoslovenske arhitektonske krugove u kojima je stroga hijerarhija bila vladajući postulat. To mu nisu mogli oprostiti.

U znak revolta zbog sve većih političkih previranja, 1981. godine daje ostavku na mesto akademika u Srpskoj akademiji nauka i umetnosti. Povlači se iz stručne javnosti i u mestu Mali Popović pokreće arhitektonsku eksperimentalnu školu – Seosku školu za filozofiju arhitekture. Paralelno sa pedagoškim radom piše. Tokom života objavio je preko dvadeset dela, te brojne članke i stručne radove u domaćim i stranim glasilima.

Njegov život i karijera još jednom, ali ne i poslednji put, doživljavaju prekretnicu 1982. godine kada je na predlog Ivana Stambolića izabran za gradonačelnika Beograda. Mandat će provesti čvrsto držeći kormilo grada zagledan u neki budući, lepši i moderniji Beograd, i to u vremenima kada se politička scena menjala i od bratstva i jedinstva ubrzano zaranjala u mutne vode nacionalizma.

Jedan esej u kome kritikuje stavove tadašnjih mladih nada KPJ, biće uvod u deceniju disidentskog delovanja koja je rezultirale odlaskom njegove porodice u Beč. U gradu kroz koji teče isti onaj Dunava kao i u Beogradu, ali nešto manji, Bogdan Bogdanović je živeo od 1993. godine do kraja svog života.

Umro je 2010. godine, a njegova urna položena je na Jevrejskom groblju u Beogradu, iako je još kao dete kršten u pravoslavnoj crkvi.

Bogdan Bogdanović, arhitekta, profesor i gradonačelnik Beograda bio je nosilac Oktobarske nagrade (1960, 1966), republičke nagrade lista "Borba" (1965), Sedmojulske nagrade za životno delo (1976), Velike nagrade za arhitekturu, Pi ranezijeve nagrade (1989), prestižne Herderove nagrade (1997), austrijskog Krsta časti za nauku i umetnost (2002) i Zlatne medalje grada Beča (2003).

*Naslovna fotografija: Wikimedia Commons / Muzej nauke i tehnike - Ulaz u Aleju streljanih rodoljuba, Bogdan Bogdanović