U 19. veku Beograd beše opasan šancem, a na frtalj sata šetnje nalazilo se selo Palilula. Ime mu dadoše tadašnji pušači kojima je, zbog mogućnosti izbijanja požara, bilo zabranjeno da pale duvan u gradu, te su u svojim lulama uživali u ovom selu.

Zanimljivo je da sigurnih podataka o tome ko je uveo zabranu pušenja u gradu nema. Jedni veruju da su to bili Turci, dok drugi pričaju kako je lično knez Miloš kumovao toj odluci. Pisani tragovi iz 1840. čak govore da je na jednom direku bila nacrtana lula koja je označavala mesto gde se može duvaniti.

Ipak, postoji i druga priča koja besedi da je naziv došao otud što se u tom selu pravila grnčarija. Peći u kojima se pekla glina, zbog svog oblika, nazivana je lula pa je, navodno, ime prešlo i na celo selo.

Kako bilo, 1860. godine Beograd beše podeljen na šest kvartova. Samo 30 godina kasnije, palilulski posta najveći sa 10.563 žitelja. Tako do danas Palilula osta najveća beogradska opština.

Ulice pune istorije

Blizina Dunava i plodna zemlja nudili su idealne uslove za život. Naselje je počelo da niče van zidina grada, na potezu od Vidin kapije (mesto gde se danas nalazi Prva beogradska gimnazija), do Tašmajdana i Dunava. U 16. veku niču veća naselja u ovoj opštini. Borča i Ovča se pominju u istorijskim spisima ovog doba, a Borča se ubrzano širila zahvaljujući povlačenju reke i isušivanjem i izgradnjom sistema kanala. Tako je Borča postala površinski najveće i najbrojnije naselje glavnog grada. Polovinom 20. veka ova, ali i naselja novijeg datuma – Krnjača, Kotež i Padinska skela, pripojena su Paliluli.

Inače, u Borči su pronađeni arhelološki ostaci iz bronzanog i gvozdenog doba, kao i medaljoni, kovani novac i figurine iz 3. i 4. veka p.n.e. Močvarno zemljište sakrilo je mnoge tragove ranijih žitelja, ali je utvrđeno da su tu obitavali Jazigi, sarmati i Rimljani.

Zanimljivo je da čitavo naselje Borča spaljene 1743. godine zbog izbijanja kuge.

S druge strane Dunava, na delu do Tašmajdana i današnje Cvijićeve ulice (Bulbulderski potok) bili su smešteni vinogradi, pašnjaci, mlinovi i letnjikovci. To je bio najlepši deo grada s početka 18. veka.

Tokom perioda 1717. – 1739. na ovom prostoru je nastalo naselja Karlstal, koje je današnjom Dušanovom, a tada Dugom ulicom bilo povezano sa gradom iza zidina. Mesto je bilo prošarano crkvama, manastirima, zelenilom i širokim uređenim ulicama. Pravi raj u malom.

Međutim, pod vlašću kneza Miloša, Palilula postaje selo. Naime, knez je želeo da od Savamale napravi “pravu varoš” te je raselio ljude odatle i darovao im placeve kod sela Palilula, na prostoru ispod razrušene Batal džamije (mesto gde je današnja Skupština Srbije).

Na Palilulskim njivama počeše da niču zgrade i ulice. Mesto poče da se puni ljudima iz svih krajeva države, a naseliše se i Austrougari. Seljaci postadoše fabrički radnici, a Palilula poče da se pretvara u industrijsko predgrađe Beograda. 

Hatišerif na Tašmajdanu

Među velikim istorijskim događajima koji se dogodiše na Paliluli, najznačajniji svakako je objavljivanje Hatišerifa 30. novembra 1830. po starom kalendaru. Na dan Svetog Andreja Prvozvanog, na Tašmajdanu, u blizini mesta gde su Turci spalili mošti Svetog Save, bi rečeno da Velika porta priznaje Srbiji punu nacionalnu samostalnost, knezu Milošu nasledno kneževsko dostojanstvo, a Srbima pravo na beogradsku varoš.

Čim je Srbija stekla pravo da gradi bolnice i škole, među prvima su se javili žitelji Palilule tražeći školu. Tako je na Tašmajdanu podignuta treća po redu osnovna škola u Beogradu. Već 1870. po predlogu direktora beogradske gimnazije, osnovana je i palilulska polugimnazija, a šest godina kasnije đaci su mogli da krenu i u peti razred, pa je škola prerasla u pravu gimnaziju.

U to vreme je već radila i viša škola “vaspitatelno zavedenije” za žensku čeljad u koju su upisivane kćerke najuglednijih Beograđana.

Palilula u novije doba

U ovoj opštini posebno se ističe naselje Profesorska kolonija koju je osnovalo više od 40 profesora Beogradskog univerziteta između 1926. i 1929. godine. Profesori su domove gradili kreditima Hipotekarne banke i uz pomoć Beogradske opštine.

Među najpoznatijim stanarima ove četvrti, bio je Milutin Milanković, koji je živeo u ulici Ljube Stojanovića. Da podsetimo, Milankovićev rad je omogućio egzaktno razumevanje pulsa klimatske istorije Zemlje i otvorio put ka predviđanju budućih klimatskih uslova na našoj planeti, a NASA ga ubraja u divove nauke o Zemlji. Čak će se jedna od budućih misija na Mars, zvati njegovim imenom.

Palilula danas poseduje veliki privredni potencijal i jedna je od retkih opština u kojoj su zastupljene gotovo sve privredne grane, kao i poljoprivreda i zanatsvo. Trenutno, na ovoj opštini je registrovano oko 12.000 preduzeća.

Palilula u brojkama

 

  • Broj stanovnika: 173.521
  • Kretanje broja stanovnika po godinama:
    1971. – 126.380
    1981. – 150.484
    1991. – 156.587
    2002. – 155.902
    2011 – 173.521
  • Etnička struktura:
    Srbi – 86,97%
    Jugosloveni – 1,46%
    Romi – 2,50%
    Crnogorci – 1,19%
  • Površina: 451 km2
  • Broj naselja: 24

 

Slava opštine: Markovdan, 8. maj

Dan opštine: 30. septembar, dan kada je 1977. godine objavljena odluka o formiranju opštine u Službenom listu grada Beograda.