Skadarlija. Vijugava ulica kojom plovi duh starih vremena, a nagomilani koraci boema, glumaca i pesnika koji banče do duboko u noć i dalje gromko odzvanjaju kaldrmom u centru vekovnog Beograda. Skadarska ulica, načičkana čuvenim kafanama, ostaje simbol grada na ušću dveju reka. Mala riznica snova koju svakoga dana obiđe 20.000 ljudi, predstavlja nezaobilaznu destinaciju za svakog posetioca grada koji želi da upije mirise davnašnjeg doba i kazaljke časovnika vrati unazad.

Međutim, legenda o Skadarliji svoju ogromnu ulogu u istoriji Beograda duguje skromnom početku, igri slučaja i industrijskom napretku grada.

Prvi Beograđanin i početak stvaranja legende

Prve udžerice u Skadarliji nikle su oko 1717. godine. Oko sredine 19. veka ovaj kraj bio je poznat pod imenom Šićan-mala, romska mahala sa čitavih 14 kuća, da bi tek 1872. godine dobila svoje današnje ime - Skadarska ulica.

U to vreme, strmim sokakom proticao je Bibijin potok koji izvire kod zgrade Politike (stare novinske kuće u Beogradu). Potočić je naziv dobio po romskom božanstvu spasa Bibiji, a danas je preusmeren u odvodni sistem. Ulica je bila povezana i sa akvaduktom čiji je najveći luk nazvan po gradu Skadru, dajući kasnije ime i samoj ulici.

Već par godina kasnije, na zamajcu industrijalizacije, u Skadarskoj ulici niče stotinak kuća i industrijski kompleks "Mala pivara".

Foto: Petar Minić

Interesantan podatak potiče iz 1892. godine, kada je na mestu "Male pivare" izgrađena čuvena Bajlonijeva pivara, po kojoj je obližnja pijaca dobila ime. Naime tada je prilikom kopanja temelja pronađena lobanja Homo primagenijus-a, od milošte nazvanog "prvi Beograđanin". Njemu se tokom Prvog svetskog rata (ili Velikog rata kako su ga tada zvali), izgubio svaki trag.

Oko ove pivare nikle su i prve kafane. Vodič kroz Beograd iz 1909. godine, navodi da je u Skadarskoj ulici i okolini bilo 14 kafana, dok je (za razliku od današnjih dva miliona)  tada živelo tek 90.000 ljudi. U tom periodu nastale su tada čuvena boemska utočišta "Bums keler", "Vuk Karadžić" i "Zlatan bokal". Iz Bokala poznati pesnik Đura Jakšić gotovo da nije ni izlazio. Popularni su bili i  "Miloš Obilić", "Bandist" i "Bumsov podrum" čiji je stalni gost bio čuveni pisac Tin Ujević. Gospodin je čak bio prozvan "skadarski kralj". „Filipova pivara“ redovno je gostila neprevaziđenog Boru Stankovića.

Iz tog doba preživele su danas najpoznatije beogradske kafane "Tri šešira" i "Dva jelena".

 

Nomen est omen

Skadarlija je najverovatnije jedina beogradska ulica koja je odolevala različitim vetrovima vremena.  Svoje ime promenila je samo jednom u istoriji. Naime, tokom austro-ugarske okupacije Beograda, za vreme Prvog svetskog rata, zvala se Ružina ulica. Međutim, ali odmah posle oslobođenja, vraćen je stari naziv.

 

Kako je Skadarlija postala centar društvenog života

Krajem 19. veka, na ulazu u Skadarliju nalazila se kafana "Pašonin bulevar". Uz letnju baštu imala je i veliku salu za igranke i svadbe, koja je predstavljala prvi beogradski mjuzik hol. Oko 1908. godine to mesto imalo je čast da ugosti prve predstave beogradske opere, a nakon gašenja, 1928. godine, na tom mestu nikao je bioskop "Balkan".

U dobijanju epiteta "boemska četvrt" Skadarliji, u periodu pre Velikog rata,  najviše su doprinele poznate ličnosti tog doba koje su živele u ovoj ulici ili njenoj blizini. Među njima su istaknuti književnici: Đura Jakšić, Jovan Jovanović Zmaj, Antun Gustav Matoš, Bora Stanković, Branislav Nušić, Dragomir Brzak, braća Vojislav i Žarko Ilić. Skadarlija je bila dom i glumcima Miloradu Gavriloviću, Čiča Iliji Stanojeviću, Dobrici Milutinoviću, Milki Grgurevoj, Žanki Stokić i mnogim drugima.

Naime, nakon 1869. godine i otvaranja obližnjeg Narodnog pozorišta, umetnicima je bio potreban smeštaj. Skadarlija je bila idealno rešenje. Naravno, gde su umetnici tu je i zabava, besane noći i provod do ranih jutarnjih sati.

Malo po malo, Skadarlija je postala mesto okupljanja političke, sportske, umetničke, novinarske i svake druge elite, a kafane lokacija na kojoj se vodio život. Kafane su bile internet tog doba. Sabirni centar za sve abrove, tračeve, ideje i dogovore. Mesto na kome su se raspredale anegdote, stvarala umetnost i odlučivalo o važnim državnim stvarima.

Tako je legenda rođena.

Foto: Pavle Kaplanec

Skadarlija u moderno doba

Prema projektu arhitekte Uglješe Bogunovića, 1966. godine počelo je preuređenje Skadarlije. Cilj je bio da se oživi tradicija, ali na moderan način. Ulica je progašena za pešačku zonu, ponovo su vraćani kaldrma i fenjeri i obnovljene kafane.

Tako je ponovo počeo da živi davno nastali stih:

„Noću,

kad je sitni sat,

ideš Skadarlijom,

da polomiš vrat!“

Sedamdesetih godina prošlog veka naša čuvena ulica "pobratimila" se sa pariskim Monmartrom. Skadarlija je ugostila i strane velikane: kraljicu Elizabetu, španskog kralja Huana Karlosa i kraljicu Sofiju, Džordža Buša starijeg, Vili Branta, Margaret Tačer, Alberta Moraviju, Sandro Pertinija, Đinu Lolobriđidu, Berta Lankastera. Nabrajanju gotovo da nema kraja.

Foto: Pavle Kaplanec

Pri ulasku u Skadarliju, kraj njene zastave sa simboličnim oznakama (žirardo-šešir, crni štap i crveni karanfil), krupnim slovima ispisana je dobronamerna poruka: "Skadarlija — centar umetničke boemije, tradicija je stvaranja već ceo vek. Zato posetioče, kad dođeš u ovaj kutak Beograda da se zabaviš i razonodiš, pokušaj da maštom svojom dočaraš davno minulo vreme. Seti se svih onih generacija pesnika i glumaca, novinara i slikara, boema znanih i neznanih..."

Zato kada dođete u boemsku četvrt Beograda setite se romantike starih vremena i pokušajte da je proživite i uživate u njoj. Ne zaboravite da su njeni davnašnji stanovnici i redovni gosti "svoje najlepše dane proživeli noću".