Od katoličke crkve Svetog Vendelina, nekadašnjeg ponosa Zemuna, danas nije ostao ni jedan kamen. Ova svetinja ostaje porušeni svedok burnog posleratnog vremena, nemačke arhitekture i doba kada je deo oko Prvomajske ulice bio nastanjen Nemcima i prozvan Francstal (Franjina dolina).

Foto: Arhivska fotografija - Pogled na Franctal u čijem se središtu nalazila crkva 

Nemačka istrajnost

Kako to već biva, kada muka pritisne narod se seli. Tako je, s početka 19. veka, u Zemun sjatio veliki broj Nemaca. Arhivski podaci kažu da su se, 1816. godine, 72 porodice, ukupno 341 duša, doselile u Zemun. Uglavnom se radilo o seljacima željnim obradive zemlje kojom bi prehranili gladna usta, ali bilo je, kasnije sve više, različitih zanatlija i trgovaca.

Prema nekim podacima prvi Nemci koji dođoše u Zemunu behu ponemčeni Francuzi doseljeni u Banat iz oblasti Lorene i to još 1770. godine.

Kako bilo, tek broj ljudi se povećavao, a Francstal širio i postajao sve bogatiji. Uporno i disciplinovano, Nemci su otvarali majstorske radionice, uzgajali stoku i sejali i žnjeli, sve vreme živeći harmonično sa ostalim Zemuncima. Snabdevali su čitav grad hranom i lekovima, a posebno je bila poznata porodica Mozer koja je imala svoju vinariju - današnji Navip. 

Foto: Rokselanin kofer - Porodica Mozer koja je bila vlasnik vinarije Mozer, danas Navipa

Grad je bio slobodan, imao svoju upravu i komšijski odnosi behu dobri.

U zvaničnim papirima Kraljevine Jugoslavije navodi se da je 1931. u Zemunu obitavalo 8.354 građana nemačke nacionalnosti. Većinu žitelja Zemuna kojih je bilo oko 35.000, činili su Srbi, a na trećem mestu nalazili su se Hrvati koji su Franjinoj dolini i nadenuli ime.

Situirani, Nemci 1888. godine podižu gotsku crkvu Svetog Vendelina. Bogomolja je bila smeštena u dvorištu škole (danas je to osnovna škola "Petar Kočić" na uglu Hercegovačke i Prvomajske ulice). Velelepno znanje, nalik parižanskom Notr Damu, sa dva visoka zvonika projektovao je čuveni arhitekta iz Zagreba Heman Bole.

Izgranja je finansirana novcem "rimokatoličkog opštinstva Franjindolskog", a objekat je osvećen 20. oktobra 1888. na dan svetog Vandelina po kome je crkva ponela ime.

Foto: Wikipedia - Razglednica sa slikom crkve u Franctalu

A onda su usledili ratovi 

Prvi svetski rat odneo je brojne žrtve. Nemci su počinili mnoge zločine i mržnja se uvukla među komšije. 

Ipak, dolaskom srpskih vojnika u Zemun i uspostavljanjem Jugoslavije kao multinacionalne sredine u kojoj se insistiralo na verskoj i nacionalnoj toleranciji, strasti su bile primirene, ali ne i ugašene.

To je potvrdio Drugi svetski rat koji je Zemunce, kao i ostatak Jugoslavije, zavio u crno. Na početku sukoba, Zemun je pripojen Nezavisnoj državi Hrvatkoj, a na čelu uprave su se nalazili Nemci. Prema svedočenjima ljudi tog vremena, nemačka uprava grada je štitila Srbe u izvesnoj meri. Naročito tokom dve godine kada je Johanes Hans Mozer bio gradonačelnik. Ipak, zločina je bilo, a sećanje na stare nije izbledelo. 

Foto: FB Stare slike Zemuna - Unutrašnjost crkve

Vendeta nad Vendelinom

Kraj rata označio je i kraj bilo kakve tolerancije. Svi stranci proterani su iz Franctala. Mozerima, koji su, još sredinom rata pobegli u Tursku, oduzeta je imovina, kao i svim ostalim okupatorima.

Raseljenu Franjinu dolinu nastanili su Srbi iz Krajine. Ne želeći da ih bilo šta podseća na strahote rata koje su teškom mukom preživeli, tražili su da se crkva Svetog Vendelina sruši.

Pripadnici SKOJ organizovali su akciju, ali su uspeli da crkvu sruše samo do polovine. Tako je stajala sve do 1957. kada je u potpunosti sravnjena sa zemljom, nakon čega su radnici Gradske čistoće uklonili šut.

Žrtva rata nije bila samo ova crkva velike arhitektonske i istorijske vrednosti. Nije bilo pošteđeno ni groblje u Franctalu. Od nemačkih nadgrobnih spomenika napravljene su stepenice koje vode do Kalvarije (katolički naziv za Golgotu). Godinama se verovalo da je u pitanju izmišljena priča međutim, nakon obnavljanja stepeništa, neimari su okretali kamene "kocke" otkrivajući da se radi o spomenicima. Tokom rada, umesto da vrate grumenje kako je bilo, radnici su neke od njih okrenuli za 180 stepeni tako da se danas na stepeništu mogu videti delovi natpisa sa spomenika.

Posmrtni ostaci prebačeni su na groblje Bežanijska kosa.

Danas Zemunci više ni ne pamte da se u dvorištu škole nekada nalazila velelepna gotska crkva.