Sveti Sava, rođen kao Rastko Nemanjić, je bio raški plemić, svetogorski monah, iguman manastira Studenica, prosvetitelj, književnik, diplomata i prvi arhiepiskop autokefalne Srpske pravoslavne crkve. Ceo svoj život Sava je posvetio pravoslavlju i razvoju srpske crkve. Zbog svih ovih dostignuća, Srpska pravoslavna crkva ga danas slavi kao sveca.U narodnom predanju ostao je zapamćen po velikoj i snažnoj ličnosti, bogatom znanju, asketskom životu i tihoj naravi, zbog čega je stekao poštovanje ne samo među domaćim življem, već i daleko van granica srednjovekovne srpske države.

Sveti Sava je bio ne samo veliki prosvetitelj koji se zalagao za opismenjavanje naroda još u srednjem veku, nego je cenio i rad, upornost, vrlinu i plemenitost. Pomagao je ljudima i to je bila njegova osnovna misija. Sa oslobođenjem od Turaka i sa nastankom prvih škola, kao veliki prosvetitelji i misionar, postao je zaštitnik obrazovnih ustanova i pismenosti. Danas sve škole u Srbiji obeležavaju Svetog Savu kao školsku slavu, pripremaju priredbe, povezujući njegov misionarski rad sa savremenim dobom. Jedna od važnih poruka njegovog delovanja je i da se rad i vrednoća uvek isplate, a neki ga zbog toga smatraju i zaštitnikom devojaka i uopšte slabijih. Sveti Sava ostao je upamćen kao prvi srpski etnolog, zbog toga što je sve lepe srpske običaje zapisivao i zaodenuo ih velom hrišćanskog učenja.

Prva proslave praznika Svetog Save

Prvi tragovi o slavljenju i izučavanju delovanja Svetog Save mogu se smestiti u krug oko karlovačke Latinske škole ukrajinskog učitelja Emanuela Kozačinskog, u kojoj su predavali ruski i srpski učitelji i kaluđeri. Pod pokroviteljstvom crkvenih vlasti, ova škola je od početka 18. veka bila mesto gde se čuvala i negovala srpska kultura, tradicija i jezik. Još jedno od središta kulturnog i nacionalnog života, a samim tim i mesto na kome se čuvalo sećanje na Svetog Savu, bio je i fruškogorski manastir Kuveždin koji je, po predanju, podigao despot Stevan Štiljanović posvetivši ga ocu i sinu, svetom Simeonu Mirotočivom i Svetom Savi. Pošto je manastir bio uništen u turskim osvajanjima, njegova obnova počela je početkom 19. veka. Tadašnji starešina manastira arhimandrit i episkop Nikanor Grujić, oslikao je crkvu živopisnim scenama iz života srpskog svetitelja.

Sasvim je sigurno da su Srbi u Ugarskoj bili pravi čuvari srpske tradicije i kuluture, koji su u narednim decenijama uticali na pokretanje nacionalnog i kulturnog preporoda. Zato i ne čudi da je upravo u Zemunu, 1812. godine osnovan je školski fond u čijem je statutu bilo određeno da se Sveti Sava obeležava kao zaštitnik srpskih škola i prvi put obeležen Savindan kao školska slava. Na ovu odluku veliki uticaj imao je sveštenik Jeftimije Ivanović koji je prethodno službovao u fruškogorskom manastiru Kuveždinu. Značajno je navesti i da je ukazom iz 1823. godine knez Miloš proglasio Savindan za neradni dan, dok je po svom osnivanju 1826. godine, Matica srpska počela da obeležava Savindan kao dan svog zaštitnika, ali i kao imendan svog dobrotvora Save Tekelije. Konačno, odlukom Sovjeta Knjažestva Srbskog i Ukazom Popečiteljstva prosveštenija, od 2. januara 1840. godine, za zaštitnika svih škola u Srbiji proglašen je Sveti Sava. 

Praznik Svetog Save proslavljan je kao školska slava narednih 100 godina, kada je posle Drugog svetskog rata i dolaska nove političke vlasti, a zbog neslaganja sa novim ideološkim kursom, proslava ukinuta. Proslava Savindana će sačekati još jednu promenu režima, i u škole u domovini će početi da se vraća od 1990. godine.

Uskliknimo s ljubavlju…

Danas su proslave Svetog Save u školskim okvirima postale ponovo tradicija. Hor peva Himnu Svetom Savi, uz liturgiju, presecanje kolača i blagosiljanja žita, a odabrani učenici recituju prozne i poetske tekstove posvećene srpskom ranoapostolnom učitelju. Sama Himna je prvi put otpevana u Segedinu 1839. godine, najviše zaslugom Pavla Stamatovića, segedinskog prote i tamošnjeg gimnazijskog veroučitelja.

Mošti Svetog Save počivale su u manastiru Mileševi gde ih je, po upokojenju, pohranio kralj Vladislav. U aprilu 1594. godine u znak odmazde prema Srbima, a po naređenju Sinan-paše, spaljene su na Vračaru. Plamen je progutao telo, ali nije uspeo da spali našu nacionalnu i hrišćanska istoriju. Naprotiv, Sveti Sava je nastavio da živi u školama i narodnom sećanju. Nadamo se da neće doći neki novi sverušiteljski poredak koji će pokušati ponovo da naškodi tradiciji koja nas uči poštovanju, ljubavi, integritetu i pravim vrednostima.

"Nemojte, o čeda i braćo, nikada da poštujemo ono što škodi, a da obilazimo ono što spasava." Sveti Sava