Sigurno ste šetajući se Kalemegdanom bar jednom zastali pred lepom žućkastom zgradom. I verovatno ste se zapitali zašto je, od tolikih poznatih umetnika i dobrotvora, baš po jednoj ženi nazvano udruženje i izložbeni paviljon.

Biografski podaci o Cvijeti Zuzorić su šturi i donekle nepouzdani. Čak su i dva portreta, na kojima je prikazana lepa žena plave kose i krupnih očiju za koje se smatralo da predstavljaju njen lik, predmet spora.

Lepotica iz grada podno Srđa

Smatra se da je rođena 1552. ili 1555. godine u Dubrovniku, u imućnoj porodici poreklom iz Hercegovine. Bila je druga kći i jedno od jedanaestoro dece majke Mare i oca Frana. Kao pripadnica više klase, stekla je i određeno obrazovanje, pa se zna da je pisala stihove i lepo slikala. O njenom odnosu sa roditeljima, braćom i sestrama, te ranom životu ne postoji nijedan zapis. Očev trgovački posao ubrzo  vodi porodicu u Italiju, u grad Ankonu, gde Cvijeta dolazi u kontakt sa kasnom italijanskom renesansom i živopisnim svetom lepe umetnosti

U Ankoni upoznaje i supruga, firentinskog plemića i trgovca Bartolomea Pešonija. Mladu, obrazovanu i lepu Cvijetu pratio je i bogat miraz od 40.000 forinti. Po venčanju, 1570. godine, mladi bračni par se seli u Firencu, a potom i u rodni Dubrovnik, gde Bartolomeo prihvata položaj firentinskog konzula.

Foto: Wikipedia - Portret s početka XVII veka za koji se dugo smatrala da je Cvijetin

Akademija gospa Flore

Povratak u Dubrovnik biće period u kome će gospa Flora (kako su je zvali Italijani), procvetati u punom svom cvatu. Iako skrhani Bartolomeovim poslovnim potezima, Pešonijevi uspevaju da stanu na noge, posebno zahvaljujući podršci porodice Zuzorić koja je slovila za jednu od najbogatijih Dubrovnika. U svom letnjoj vili u Čibači, selu nadomak Dubrovnika počinje da okuplja umetnike u društvu koje će nazvati “akademija složnih” (Accademia degli Concordi).

Smatra se da u to vreme piše i sonete na italijanskom, hrvatskom i latinskom, ali nijedno od njenih dela nije sačuvano. Ali, ostaju stihovi i opisi u delima njenih prijatelja i obožavalaca. Tako joj Dinko Zlatarić, njen rođak po majci i dubrovački pesnik,  posvećuje stihove:

„U prvi cvijet moje mladosti drag ukras 
gizdave gospoje svu nad mnom steče vlas…“

Simpatija je bila velika, te u drugom sonetu Dinko nastavlja:

„Od kosi prameni s kim zlato gubi čes, 
ke srce sve meni stegoše u tvrd vez;“

Ipak, nije bio jedini koji se divi njenom liku i britkom umu. Tako Ignjat Đorđić o Cvijeti piše da je „stasa malo višeg nego što je ženski, kose plave, izgleda stvorenog za Venere, očiju koje izražavaju duhovitost, čela pravog i velikog“. Sa svojom prijateljicom Marom Gučetić, protagonistkinja je dve knjige filozofskih ogleda Marinog supruga Nikole, "O ljubavi" i "O lepoti", koje počinju rečima: „Alla non menn bella che virtuosa, e gentil donna, Fiora Zuzori in Ragugia.“ (Ništa manje lepoj nego vrloj, ljubaznoj ženi, Fiore Zuzori u Dubrovniku). Značajni su i soneti italijanskog romantičara Torkvata Tasa za koje je upravo lepa Dubrovčanka bila inspiracija.

Ipak, nisu svi bili samo opčinjeni njenim društvom. Dubrovnik, iako razvijen i bogat grad-država, patio je od svih boljki koje su se javljale u malim mestima. Brilijantna Cvijeta postaje predmet tračeva, spletki i intriga, priče kolaju s ciljem da se ukalja njen ugled. U njenu odbranu stupa njena najbolja prijateljica i jedna od prvih boraca za ženska prava Mara Gučetić. Kao mač koristi svoje pero i u predgovoru novog filozofskog dela svog supruga Nikole, staje u odbranu žena i njihovih sloboda i oštro napada sve one koje im zavide: „onoj, koja će svojim imenom utišati duhove zlobnika i zavidnika, jer posjeduje one rijetke vrline koje mogu resiti jednu ženu i pokazati savršenost (ženskog) pola“. 

Grafika: Wikipedia / Museum of Science and Technology Belgrade

Povratak u Ankonu

Nadahnuti i ugodni život Cvijete i Bartolomea se naglo prekida 1583. godine kada zbog nesrećnih poteza u jednoj trgovini tekstilom, Pešoni ostaje bez imovine i prinuđen je da proglasi bankrot. Promenjena finansijska situacija nalaže da se hitno vrate u Ankonu, gde su imali podršku Cvijetine porodice. Ovo će biti i poslednja poseta lepe dobrotvorke svom voljenom „divnom gradu Dubrovniku“.

Bartolomeo umire nekoliko godina kasnije, 1589. godine. Cvijeta živi povučeno i potpuno van javne scene. Jedan od poslednjih spomena njenog imena je iz spisa koji potiču 1609. godine, te se dugo smatralo da je to godina njene smrti. Jedan kameni spomenik u Ankoni priča sasvim drugu priču. Pored imena Frana Zuzorića, uklesano je i ime njegove ćerke Cvijete i godina smrti – 1648. godine.

Cvijeta Zuzorić – misterija koja traje

Iako upamćena jedna od najvećih zaštitnica umetnosti i nauke na našim prostorima, Cvijeta Zuzorić i dalje je misterija. Ne zna se da li je imala decu, ni kako je izgledao njen privatni život. Nepoznanica je šta se desilo sa njenim pesmama i slikama i zašto su nestale.

Čak i dva portreta za koje se smatra da su prikaz gospa Flore, predstavljaju pravu enigmu. Jedan je rad nepoznatog autora s početka XVII veka, na kome je predstavljena mlada dvojka, za koju se dugo smatralo da je upravo Cvijeta. Slika se generacijama nalazila u posedu porodice Zuzorić, a potom je preko njihovih naslednika Budmana sredinom prošlog veka prešla u posed Dubrovačkog muzeja i izložena u Kneževom dvoru. Početkom ovog veka istražujući sliku kustoskinja Dubrovačkog muzeja Vedrana Gjukić-Bender u tekstu „Istina o navodnom portretu Cvijete Zuzorić iz Kneževa dvora", iznosi zaključak je da je u pitanju rad po ugledu na radove flamanskog slikara Nikola Renjerija, te da slika je nastala u vreme kada je Cvijeta već bila u poznim godinama, tako da umetnik teško da je mogao da dočara mladu i jedru Cvijetu. 

Drugi portret, na kome je prikazana lepa žena duge plave kose upletene u čvrste lokne, je rad Marka Murata, dubrovačkog i beogradskog slikara i vajara i jednog od članova čuvenog udruženja „Lada“. Ova slika nastala je početkom dvadesetog veka.

U beogradskoj javnosti Cvijeta ulazi na velika vrata kada na ideju Branislava Nušića, viđeniji Beograđani osnivaju Udruženje prijatelja umetnosti sa njenim imenom. Uskoro zahvaljujući jednom balu "Hiljadu i druga noć“ na Malom Kalemegdanu niče Paviljon koji do danas ponosno nosi ime ove neobične dame.