Jedan je jedini! Mnoge zemlje žele da ga poseduju, daju milione, Italijani posebno, ali on je kod nas. Da li znate koje bogatstvo se nalazi u Muzeju vazduhoplovstva?

U pitanju je jedini preživeli primerak aviona Fiat iz Drugog svetskog rata, u pravom smislu reči - globalni ekskluzivitet. Upoređuju ga sa Đakondom, ne po lepoti i po umetnikovoj virtuoznosti i genijalnosti, već po retkosti. I Mona Liza i avion “Fiat G-50 Freccia” jedinstveni su na planeti. Leonrdova slika u muzeju u Luvru, fijatov avion u Muzeju vazduhoplovstva u Beogradu.

Ne leti više od 80.godina, Fijatov avion G-50 Freccia, Strela, kako bi preveli italijanski ratni naziv, obeležio je jedno vreme uoči i tokom II svetskog rata. Bio je prvi savremeni metalni jednokrilni lovac na svetu, sa točkovima na uvlačenje – stajnim trapom, što mu posebno daje na vrednosti. Proizvedeno je oko hiljadu aviona, i predstavljao je uzdanicu ratne mašinerije i industrije fašističke Italije. U visinu je leteo i preko 10 kilometara, a na 6.000 metara penjao se za sedam i po minuta. Bio je prekretnica u razvoju italijanske vojne avijacije. Prva borbena dejstva imao je u Španskom građanskom ratu, kada je dejstvovao sa Frankovim fašističkim falangama.

Na nebu kraljevine Jugoslavije

Kompanija Fiat, čija se fabrika nalazi i u našem Kragujevcu odakle “izlazi” Fiat 500, do kraja Drugog svetskog rata 1945. bila je vodeći italijanski proizvođač oružja i oruđa u ratne svrhe. Sa proizvodnih traka u Torinu svakodnevno su silazile ratne “potrepštine”, tenkovi, avioni, mitraljezi... Normalno, Fiat nije unikatan kada je u pitanju proizvodnja naoružanja i ostale logistike za fašiste tog doba, ali to je neka druga tema.

U aprilskom “blic krigu” na Jugoslaviju 1941. godine, među više od trista fašističkih aviona koji su napali Kraljevnu Jugoslaviju, 53 su bili Fijatov model. Jednog od njih je oboren. Inače, za vreme Drugog svetskog rata avioni Fiat G50 Strela korišćeni su na frontovima u Grčkoj, Albaniji, Africi, u savezničkom iskrcavanju na jug Italije sve do njene kapitulacije, a bili su sastavni deo ratnog vazduhoplovstva Italije, Španije, fašističke ustaške tvorevine Nezavisne države Hrvatske (NDH), Finske, Nemačke, i kraljevine Jugoslavije.

Kako je “Fiat doleteo” u muzej Vazduhoplovstva

U sastavu zloglasne NDH nalazilo se 10 Fiatovih letelica koje su dejstvovale po partizanskim jedinicama koje su se borile protiv Nemaca, ustaša i domobrana.. U septembru 1943. godine pilot Andrija Arapović, sa zagrebačkog aerodrome preleće na slobodnu teritoriju, na ostrvo Vis. Tu se priključuje vazduhoplovnim partizanskim snagama. Postaje deo eskadrile za vezu i tako je počelo novo “putešestvje” Fiat G-50 Freccia. Po sletanju na Vis, pored njega se slikao i vrhovni komadant Tito. Leteo je do 1946.godine. Ponovo se pojavio pred očima javnosti kada se izložbom  na Kalemegdanu 1951. obeležavalo 10 godina od početka rata u Jugoslaviji. Jedna od postavki je bilo i podsećanje na “Desant na Drvar”, nacističku akciju pokušaja zarobljavanja Tita, koji je boravio sa Vrhovnim štabom u pećini iznad Drvara. Nemačkim specijalnim padobranskim jedinicama pomoć je pružala ustaška avijacija. Nemačka akcija odigrala se 25.maja 1944.godine.  Za potrebe ovog “igrokaza” Fiatova strela je namerno malo oštećena i postavljen je u pozu “na nos”, što je jasno pokazivalo da je oboren. Kako je smešten, u tom položaju je na Kalemegdanu ostao dvadesetak godina, do sredine šezdesetih godina prošlog veka. Potom ga “sele” na Surčinski aerodrome, gde je uskladišten narednih dvadesetak godina. Putešestvje se završilo useljenjem u depo nove zgrade Muzeja vazduhoplovstva.

Nismo ni znali da je jedini

Da u depou se čuva svetski unikat, nije se znalo sve do 1985.godine. Naime, Amerika je te godine objavila katalog svih avio old tajmera na svetu. Treba napomenuti, da su po završetku II svetskog rata, gotovo svi primerci letelica fašističke alijanse završili “u starom gvožđu” kao ratni trofeji od Afrike do Evrope, maksimalno iskorišteni a zatim uništeni, kao nemili podsetnik na ratne strahote. Isto se desilo sa zarobljenim ustaškim avionuma u novoj Jugoslaviji. Normalno, sem ove jedne koaj je u našem muzeju.

Od te 85. Traju napori Italijana da se domognu jedinog primerka Fiata iz našeg Muzeja, uz neviđenu euforiju. Preko diplomatskih i svih drugih “kanala”, lobiranjem, dolaskom delegacija u Muzej vazduhoplovstva, pokušali su da Strelu otkupe. Kažu da je u jednom trenutku sve bilo dogovoreno da Strela ode u Rim, al je na kraju ostao u depou Surčinskog muzeja, zahvaljujući i fotografiji sa Visa na kojoj je uz avion bio Josip Broz Tito. U to se tada nije smelo dirati.

I Fijatova Strela nije jedini

Ekskluzivitet zbirke Muzeja vazduhoplovstva ne završava se Fiatom Strelom. Tu je i nacistička „Štuka“, odnosno „Junkers 87“, kao i Hitlerov lovac „Foke vulf“ ili  sovjetski bombarder „Petljakov“, posleratni dvomotorni lovac „Ikarus“ i mnogi drugi.