Senoviti kutak ušuškan između ulica Resavske, Kralja Milana, Nemanjine i Svetozara Markovića na beogradskoj opštini Savski venac, jedna je od retkih zelenih površina u samom centru Beograda, kojim dominiraju monumentalne građevine prošlih epoha i sadašnjosti.

Nekada su se na ovom mestu nalazile zgrade Kraljevske konjičke garde, a danas umesto konja i oficira ovim parkom špaciraju saksije sa šarenolikim ukrasnim i začinskim biljkama na nekoj od tradicionalnih izložbi cveća u ovom parku.

Knez Mihailo kao urbanista

Ubrzani razvoj Beograda u prvoj polovini XIX veka doveo je do stvaranja prvih urbanih celina srpske varoši u kojima su živeli i radili pripadnici raznih zanimanja. To je i vreme kada se daleko od kalemegdanskih zidina pravi administrativni centar srpske države na putu do nezavisnosti. Ispod današnje ulice Kraljice Natalije, a duž puta koji vodi za Topčider gradi se Konak i aman kneza Miloša, da bi potom bila izgrađena Miloševa kasarna, Vaznesenjska crkva, a kako je Srbija sticala nezavisnost i Vojna akademija i zgrade ministarstva.

U zaleđu se nalazila prostrana i pusta poljana na kojoj je za vreme kneza Mihaila izgrađen novi vojni kompleks i manjež, odnosno škola jahanja za potrebe srpske vojske. Knez Mihailo je bilo veliki ljubitelj konja i jahanja, te je prilikom izgradnje zgrada kasarne i štala dao svoj doprinos i upisao se u redove graditelja Beograda. Iako skromnog izgleda, zgrada Starog manježa nesporno je ukazivala na svoju funkciju, posebno istaknutu u vidu dve glave konja koje su se nalazile iznad glavnog ulaza.

Izgradnja novih zdanja Vojne akademije, Generalštaba i Oficirskog doma, te urbanizacija područja Vračara, stvorili su potrebu da se štale i kasarne oko kojih se pružao ne tako prijatan miris izmeste na novu lokaciju. Stradanje zgrade Narodnog pozorišta u Prvom svetskom ratu ubrzalo je ovaj proces, te se umesto konja i oficira u zgradu Starog manježa privremeno useljava nacionalni teatar.

Posle prvobitne adaptacije zgrade Manježa u pozorište, uslediće još četiri, uglavnom zbog požara. Danas je ovo zdanje u dosta izmenjenom obliku sedište Jugoslovenskog dramskog pozorišta. Ipak, ovim nije bilo rešeno pitanje uređenje bivšeg dvorišta koje je služilo za istrčavanje i obuku konja i jahača.

 Foto: Univerzitetska biblioteka "Svetozar Marković" / "Vreme", 1932.

Rekonstrukcija iz tridesetih godina

Početkom tridesetih godina XX veka počelo je ostvarivanje novog urbanističkog plana kojim je centralni deo grada potpuno izmenjen. Ovim planom je bilo predviđeno pretvaranje nekadašnjeg poseda "Manjež" u park koji bi se nalazio između važnih institucija, pošto se u staroj konjičkoj kasarni privremeno nalazila Narodna skupština Kraljevine Jugoslavije, čekajući završetak izgradnje svog zdanja.

U novinama iz juna 1932. nalazimo  tekst pod naslovom "Nova pluća Beograda - Prestonica dobija još jedan osobit park", u kome se navodi da će na prostoru od tri hektara između ulica Zrinjske (danas Resavske), Nemanjine (to se ime nije menjalo) i Garašaninove (Svetozara Markovića) biti formiran novi park u modernom stilu. Dalje se navodi da će to biti jedina zelena površina na ovom delu grada od Kalemegdana do Karađorđevog parka. Ova opaska je posebno zanimljiva, pošto je u to vreme današnji Pionirski park bio deo dvorskog kompleksa i nedostupan običnom narodu. Bilo je predviđeno i realizovano formiranje dečijeg igrališta, a zbog svedene geometrijske organizacije staza i malog prostora, odabrane su sadnice koje su zahtevale malo održavanja.

Prilikom formiranja parka posebno se vodilo računa o tome da se obezbede neometani pešački tokovi u vidu dve glavne staze koje  su postavljene dijagonalno i omogućavaju brzu komunikaciju između paralelnih ulica, kao i zasebne šetačke staze postavljene okolo centralnog  kružnog dela parka.

Za uređenje parka odabran je jedan od pionira moderne srpske hortikulture, inženjer Aleksandar Krstić, a bilo je predviđeno da ponese naziv "Park njegovog visočanstva prestolonaslednika Petra". Ipak, i tada i sada, park je ostao poznat pod imenom - Manjež.

Foto: Pavle Kaplanec

Neostvareni san o zgradi Opere

Park Manjež je do današnjih dana ostao nepromenjenog izgleda, iako su pre i posle njegove izgradnje postojali planovi da se imanju "Manjež" promeni namena. Tako je prvobitno bilo planirano da se na prostoru parka izgradi opštinski dom, kako bi se sve važne institucije grada i države objedinile na jednom mestu. Srećom, ova ideja nije sprovedena.

Drugi pokušaj prenamene parka planiran je krajem tridesetih godina, kada je bilo predviđeno da se od ovog kvarta napravi kulturni centar grada. Bilo je predviđeno da se umesto zgrade Starog manježa izgradi zgrada muzičke akademije i konzervatorijum, a umesto parka zdanje Opere. Drugi svetski rat je sprečio ostvarenje ovog plana, iako je kulturni duh ovog dela grada opstao. U zgradu Starog manježa useljeno je Jugoslovensko dramsko pozorište, Oficirski dom je postao Studentski kulturni centar, a u njihovom zaleđu je izgrađena zgrada Muzičke akademije.

Vremenom su se zvuci klasične muzike prelili iz akademije u park, pa ako na trenutak zastanete dok užurbano špartate senovitim stazama,  možete da vidite spomenike posvećene Francu Listu i Josifu Marinkoviću, Kosti Abraševiću, ali i publicistima Dušanu Popoviću i Radovanu Dragoviću. Pored izložbe cveća koja se tradicionalno održava u ovom parku od prvih dana proleća do kasne jeseni, u parku se nalazi i nekoliko skulptura: "Ranjenik" rad Vanje Raduša,  "Žena koja razmišlja" rad Frana Kršinića i sedeći ženski akt, rad Riste Stijovića.