Prvi javni spomenik u Beogradu podignut je 1848. godine u čast ustanika koji su 1806. godine oslobodili varoš beogradsku od Turaka. Spomenik ustanicima, koje je te davne godine otkrio knez Aleksandar Karađorđević, i danas stoji u Karađorđevom parku na Vračaru, a društvo mu pravi preko 500 skulptura, spomen tabli i fontana rasutih po brojnim beogradskim ulicama, parkovima, skverovima, fasadama, …

U današnjoj šetnji gradom, predstavljamo vam pet jedinstvenih spomenika pored kojih prolazimo svakog dana, a možda nismo sigurni kome su posvećeni.

Klupa Sofora, prvi spomenik posvećen biljci

Beograđani sa nešto boljim sećanjem sigurno znaju za jedno drvo koje je u Studentskom parku svojom bogatom krošnjom pružalo duboki hlad i mesto za predah od letnje žege i graje studenata okolnih fakulteta. Ovo listopadno drvo vrste sofore, poreklom iz dalekog Japana, zasađeno je pre više od 130 godina kao jedna od prvih sadnica sa ciljem da nekadašnju Veliku pijacu pretvoriti u pravi park.

Nažalost, godine su učinile svoje i životni vek japanske sofore približio se kraju 2008. godine, kada je utvrđeno da je stablo obolelo u korenu i moralo je da bude uklonjeno. U to vreme ovaj pravi džin bio je visok 25 metara sa obimom stabla od 4,5 metra.

Foto: Wikipedia / Ljiljana Sundać

Dve godine kasnije, po projektu vajara Bogdana Vukosavljevića, na istom mestu podignuta je spomen klupa u čast ove neobične biljke. Bronzana osnova klupe predstavlja odlivak autentičnog panja i žilišta posečene sofore, dok su kao simbolični produžetak vrste oko klupe zasađene tri nove sadnice. Ovim je Beograd dobio prvi spomenik jednoj biljci na ovim prostorima.

Spomenik vatrogascu – spasiocu Beograda

Na sasvim drugom kraju grada, u ulici Mije Kovačevića na Paliluli, tačno ispred Vatrogasnog doma, podignut je 2010. godine Spomenik vatrogascu. Atraktivna skulptura sa fontanom predstavlja vatrogasca koji šmrkom gasi vatru i delo je akademskog vajara Zvonimira Smrkulja.

Pored toga što je ovo jedini spomenik posvećen ovom plemenitom pozivu u našoj zemlji i okruženju, spomenik je jedinstven i još po nečemu. Naime, autor skulpture je i komandant vatrogasne čete u Košutnjaku, a delo je nastalo u prostorijama čete gde su mu posle radnog vremena kao modeli strpljivo pozirale kolege.

Večna vatra koja je utihnula

Na obodu Parka prijateljstva i na pola puta između Ušća i Palate Srbija, nalazi se spomenik u znak sećanja na žrtve NATO bombardovanja Savezne Republike Jugoslavije 1999. godine. Ovaj vitki spomen koji prkosno stremi ka nebu sa kojeg su tokom 78 dana avioni bombama zasipali prestoni grad, izrađen je po projektu vajara Svetomira Radovića.

Foto: Milena Arsenić

Spomenik je svečano otkriven na godišnjicu završetka bombardovanja, 12. juna 2000. godine, posle samo devet dana izgradnje. Tada se iz baklje od 4,7 metra sa njegovog vrha zaviorio plamen visok tri metra. Iako nazvan "Večna vatra", plamen je goreo tek neka četiri meseca, kada je oktobra iste godine ugašen, a spomen-kompleks donekle devastiran.

U naredne dve decenije "Večna vatra" je prepuštena zubu vremena, uz povremen opravke, od kojih se poslednja vezuje za 2019. godine. Ipak, za sada ne postoje planovi da se plamen ponovo upali, a Beograđani nagađaju da su jedan od razloga i veliki troškovi održavanja. 

Beogradski čitač u slavu pisane reči

Zastanete li na trenutak u Čuburskom parku na Vračaru, primetićete devojku koja sedi na ljuljašci, i kao zamrznuta u prostoru i vremenu s velikom pažnjom čita knjigu. U pitanju je skulptura "Beogradski čitač", koja je podignuta 2015. godine u okviru realizacije iste inicijative u organizaciji književnica Gordane Pešaković i Gordane Vlajić, te novinarke Tanje Šikić.

Okupljeni oko ideje Dositeja Obradovića da "onaj ko čita može razum prosvetiti, poboljšati srce i ulepšati narav", ovom projektu su se pridružili brojni beogradski umetnici i kulturni poslenici zahvaljujući čijem zalaganju su i skupljena sredstva za izradu skulpture. Autor skulpture je Aleksandar Vasiljević, čiji je rad osvojio prvo mesto na konkursu studenata Fakulteta primenjenih umetnosti.

Kao nastavak projekta "Beogradski čitač", na ovom mestu se svake godine u martu ili početkom aprila održava tradicionalni književni maraton. 

Spomenik Crnotravcu neimaru koji je izgradio Beograd 

"Beogradski čitač" nije jedini jedinstveni spomenik u Čuburskom parku. Na istom mestu je juna 2019. godine otkriven spomenik "Crnotravcu neimaru" na inicijativu Udruženja Crnotravca u Beogradu.

Crna Trava, mesto na tromeđi Surdulice, Vlasinskog jezera i Bugarske, generacijama unazad je sinonim za vešte graditelje koji su svojim rukama oblikovali gotovo svaku građevinu u Beogradu i nekadašnjoj Jugoslaviji. Za podizanje spomenika odabran je baš Čubura iz razloga što je nekada čuvena kafana "Kikevac" na obodu parka bila omiljeno okupljalište ovih neumornih neimara.