Hram rođenja presvete Bogorodice, crkva Ružica, smatra se jednom od najstarijih beogradskih crkava, iako nije poznato kada je tačno napravljena, niti ko ju je sagradio. Ipak, zapisi koji postoje dovoljni su da zaključimo da je imala vrlo burnu istoriju. Ova mala crkva, obrasla u puzavicu i ruže, nalazi se ispod Zindan-kapije, u severnoistočnom podgrađu Beogradske tvrđave i jedna je od obaveznih destinacija prilikom obilaska Kalemegdana.

Foto: Wikipedia / Masasrb

Prvo pominjanje crkve Ružica pod ovim imenom sreće se u biografiji despota Stefana Lazarevića. Crkva Ružica iz ovog vremena srušena je 1521. godine pri turskom osvajanju Beograda. Nakon oslobođenja od Turaka crkva je obnovljena i u njoj su se opet vršila bogosluženja. Međutim, tokom 18. veka prestala je da bude u funkciji crkve – služila je kao barutni magacin. Konačno, u drugoj polovini 19. veka, tačnije 1867. godine kada su Srbi preuzeli tvrđavu, ponovo je pretvorena u crkvu – ovog puta vojno svetilište. Tada je podignut zvonik i dograđena je oltarska apsida.

Tokom Prvog svetskog rata crkva Ružica je ponovo srušena, da bi krajem 1925, za samo godinu dana, bila opet obnovljena, kada je i poprimila današnji izgled. Prilikom poslednje obnove crkve napravljene su zanimljive skulpture koje se danas nalaze na ulazu. U pritanju su statue dva srpska vojnika, izlivene od topovskih čaura: srednjovektovnog kopljanika cara Dušana i pešadinca iz Prvog svetskog rata. Radovi na obnovi crkve Ružice nastavljeni su i posle rata – popravljen je vodovod i podignuta kapija kod oltara. Najveći radovi pak vršeni su tokom 1937. godine kada je izgrađena kapela Svete Petke, trem i crkveni dom, koji je uništen tokom bombardovanja Beograda u Drugom svetskom ratu. Konačno, 1965. godine stavljena je pod zaštitu države.

Foto: Wikipedia / Vanilica

Unutrašnjost ove male kalemegdanske crkve ukrašena je ikonostasom koji je izradio Kosta Todorović, a oslikao ga je slikar i kaluđer Rafailo Momčilović. Ikonostas uglavnom prikazuje scene iz života Bogorodice, ali se mogu videti i portreti Aleksandra Karađorđevića, Nikole Pašića i drugih savremenika koji su delo ruskog slikara Andreja Bicenka. Zanimljivo je da se u crkvi svojevremeno nalazilo i šest ikona prenetih iz logora Nador u Africi, ali su sačuvane samo dve.

Crkva Ružica često se pominje kao jedna od najneobičnijih crkvi na svetu. Ovaj epitet dobila je zahvaljujući nesvakidašnjem polijeleju – izrađenom od delova oružja. Naime, u crkvi Ružici nalazi se veliki mensingani luster, napravljen od austrougarskih granata i pištoljskih i puščanih metaka kojima je rušena u Velikom ratu, dodatno ukrašenim srpskim oficirskim sabljama iz tog perioda. Ovaj jedinstveni crkveni luster izradili su stručnjaci Vojnog zavoda iz Kragujevca, sa idejom da će svetlost i vosak sveća koji neprekidno kaplje na oružje uspeti da prenesu poruku da takvo bezumlje kakav je bio Prvi svetski rat ne sme da se ponovi.

Foto: Wikipedia / Vanilica

U prvoj godini tog Velikog bezumlja na Beograd je poslato nebrojeno granata. Prema nekim podacima, 5. oktobra 1915. godine, kada je bombardovanje kulminiralo, na prestonicu je palo 30 hiljada granata. Jedna od njih – granata od 402 milimetara koja se danas nalazi u Vojnom muzeju u Beogradu – zarila se u zidine Beogradske tvrđave iznad same crkve Ružice. Da je ova razorna granata eksplodirala, bili bi sravnjeni sa zemljom i crkva i zidine i kula iznad nje. To se, međutim, nije desilo, te je pukovnik Miloš Obradović, komandant artiljerijsko-tehničkog zavoda, dobio zadatak da ukloni granatu. Reč je o granati koja je bila napunjena sa 96 kilograma trotila, sa košuljicom teškom 900 kilograma. Posle pažljive akcije pukovnika Obradovića i njegovog tima, granata je uklonjena, a Crkva Ružica i tvrđava iznad nje ponovo su postale bezbedne.

Tog kobnog oktobra 1915. godine za veliki broj branilaca Beograda – od kojih su na prvoj liniji odbrane prestonice bili delovi 10. i 7. puka, ostaci Sremskog odreda i ostaci Žandarmerijskog odreda – ovo sveto mesto, međutim, nije bilo bezbedno. Bilo je mesto odakle se polazi u smrt.

Pre nego što su se spustili u rovove pored Save i Dunava, odakle su se junački borili sa mnogobrojnijim Austrougarima, beogradski branioci pričestili su se, mnogi poslednji put, u crkvi Ružici. Nakon tri dana odbrane, Beograd je pao, ali je poneo orden Legije časti, kao jedan od ukupno pet gradova na svetu (od toga samo dva izvan Francuske) sa ovakvim priznanjem. Mnogi od beogradskih branilaca koji su zaslužni za ovo priznanje danas počivaju svega nekoliko desetina metara od crkve Ružice, u spomenik kosturnici u Jakšićevoj kuli.