Jedan dečak, učesnik mnogobrojnih ratova u kojima ostaje bez noge, junak, patriota, ljuti protivnik turskog ropstva, opevan u pesmi, zadužbinar... i tužan i ružan kraj članova njegove porodice, koji su dospeli u stanje da mole za koru hleba - Đorđe S. Vlajković, u narodu poznat i kao Đoka Vlajković. 

Dečak i vojnik

Za Đorđa S. Vlajkovića vezane su dve nepoznanice: jedna je mesto rođenja, a druga je gde je boravio i šta radio u periodu rane mladosti od četrnaeste do šesnaeste godine. No, krenimo redom. Kao što je često bio slučaj u tim godinama, tačno mesto rođenja nije zabeleženo. Po jednima, rodio se 3. marta 1831. godine u Beogradu, a po drugim u nekom mestu u Vojvodini. Zna se da je osnovnu školu završio u Beogradu. Rano ostaje bez roditelja, bez oca sa 7, a majke sa 14 godina. Mnogi njegovi savremenici su govorili da je gubitak rodtelja i bio razlog što je sa 14 godina stupio u vojsku, odakle biva upućen u Rusiju na školovanje. Tu nastaje druga zagonetka: posle školovanja ne vraća se u Srbiju, već stupa u austrijsku vojsku, gde 1847. dobija čin potporučnika. Beleška u Vlajkovićevom ondašnjem vojnom kartonu ocenjuje ga rečima: "vrlo sposoban komandant, koji je imao velikog uticaja na svoje potčinjene, vrlo rečit, a na službi revnostan i tačan".

Za vreme Mađarske bune 1848. godine,  pridružuje se srpskim dobrovoljcima koje predvodi Stevan Petrović – Knićanin, koji je bio čuven po neustrašivosti. Vlajković ne zaostaje u hrabrosti, posebno se ističe u odbrani Srbobrana kod Varadinskog mosta. Svoju prvu medalju, Medalju za hrabrost, dobija sa 17 godina. Pri kraju Mađarske bune, Đorđe se vraća u Srbiju, a nedugo potom priključuje se ruskoj vojsci. Kao podanik ruskog cara, u Krimskom ratu dobio čin kapetana. U bici kod Sevastopolja teško je ranjen i ostaje bez noge. Iz Rusije se vraća u Srbiju kao penzionisani kapetan ruske carske vojske.

Grafika: "Orao", 1877. godine - Đoka Pavlović prelazi reku sa dobrovoljcima

Borac za oslobođenje srpskih zemalja od Turaka

Svoje vojničko umeće, ali i hrabrost, iskazuje u događajima na Čukur-česmi 1862. godine i prilikom turskog bombardovanjem Beograda, koje je usledilo potom. Evo kako je te događaje opisao Feliks Kanic u knjizi  "Srbija": "Dva časa se pod prozorima naše svešteničke kuće vodila borba s jednim odredom Turaka koji se bio povukao u obližnju džamiju. Prozori su praštali pod puščanim mecima, dvorište je bilo ispunjeno dimom od baruta, a ogorčeni muslimani su svoje plotune pratili uzvicima "Alah", dok se pred zoru jedan hrabri Crnogorac nije popeo na krov susedne kafane, pa se kroz tavanicu sručio na turske vojnike i napravio ršum među njima, a jedan oficir, koji je u Krimskom ratu ostao bez noge, istovremeno započeo juriš na džamiju i rasterao Turke".

Đorđe Vlajković potom stupa na dužnost upravnika vojne bolnice. Kao veliki patriota, među prvim i najaktivnijim, postaje član Ujedinjene omladine srpske. Ima značajne i čvrste vezu sa crnogorskim knezom Nikolom. I pored odlaska Turaka iz gradova, Đoka nastavlja da agituje za borbu protiv Turaka i oslobođenje srpskih zemalja od Turaka.

Aktivno podržava Nevesinjsku pušku, ustanak hercegovačkih Srba. Vlajković okuplja i organizuje dobrovoljce, "svojevoljce". Želja mu se u neku ruku ostvaruje kada Srbija ponovo stupa u rat sa Turcima 1876. godine. Vlajković je u već u činu majora i na čelu podrnjskih i šabačkih patriota, te ih predvodi u borbama za Raču i oslobađanje teitorija sve do Bijeljine. Tada ga i opevaše šabački Cicvarići:

"Kapetan Đoka putuje, putuje

 Kapetan Đoka putuje sad

 On ide u Tursku..."

Dve godine kasnije, u Drugom srpsko-turskom ratu 1878. godine, učestvuje u borbama za jugoistočni deo današnje Srbije, od Pirota do Vladičinog Hna. U činu pukovnika 1879. godine je penzionisan, a kao obrazloženje je navedeno da istupa iz aktivne dužnosti "zbog telesne nesposobnosti".

Đoka Vlajković, pešadijski pukovnik srpske i ruske vojske, umiro je 17. avgusta 1883. godine u Beogradu i sahranjen je uz vojne počasti. Za života odlikovan je 21 ordenom: od Crvenog krsta preko Crnogorske i Sevastopoljske spomenice do medalja za hrabrost. Savremenici su ga karakterisali kao umerenog, mudrog, ekonomičnog i čoveka domaćina. Ceo svoj imetak, koji je  između dva svetska rata "težio" 5 miliona dinara, testamentom je ostavio "na prosvetne svrhe".

Foto: Nikolina Radovanović - Zgrada Zadužbine Đoke Vlajkovića u Vlajkovićevoj br. 5

Zadužbina Đoke Vlajkovića

Godinu dana posle njegove smrti, u 21. godini, umire od tuberkoloze sin Bogoljub. Aleksandra, Vlajkovićeva supruga, umire 1910. godine, bez ikakve imovine, siromašna. Godina je otplaćivala dug zbog nestručne i neblagovremene otplate koji je početkom 20. veka iznosio 4.600 dukata, što je i za današnje, a kamo li ondašnje vreme, bio ogroman novac. A kava je finansijska situacija bila u familiji Vlajković, najbolje pokazuje molba ministru prosvete kćerke Marije, za izdržavanje.

Upravo dugovanja uslovila su dugotrajne sudske procese između onih kojima je Đoka zaveštao imovinu i države. Srpska akademija nauka i Beogradski univerzitet tek su maja 1939. nastavili da upravljaju njegovom zadužbinom.

Jedna ulica u najužem centru Beograda ponela je ime Vlajkovićeva. Upravo u toj ulici, tridesetih godina prošlog veka, Ministarstvo prosvete izgradilo je, od sredstava Zadužbine Đoke Vlajkovića, zgradu na broju pet. Posao projektovanja i gradnje je obavio čuveni Milan Sekulić. I tada i sada, zdanje nosi naziv Zadužbina Đoke Vlajkovića. Na fasadi zgrade nalazi se bista ovog patriote, dobrotvora i vojnika.