Danas deo šireg centra grada, kraj oko Vukovog spomenika nekada je bio daleko predgrađe. Umesto velelpnih zgrada izgrađenih u stilu klasicizma, ovde su se prostirala polja i vinogradi pored Carigradskog druma.

Tu je među šašom i baricama šezdesetih godina XIX veka napravljeno prvo beogradsko konjičko trkalište, po kome je ovaj deo grada decenijama nosio ime - Trkalište. 

Prvi beogradski hipodrom

Razvoj konjičkog sporta u Beogradu i Srbiji počeo je relativno kasno, početkom XIX veka. Naime, prema tadašnjim turskim zakonima, konje su mogli da poseduju samo Turci, te je većinskom srpskom stanovništvu na raspolaganju bila samo zaprega na volovsku vuču. Sve se menja donošenjem Hatišerifa iz 1830. godine, kada Turci gube većinu svojih privilegija, a Srbi, doduše, samo oni imućniji, imaju priliku da kupuju konje. 

Istorija kaže da su prve konjičke trke održane 1842. godine zahvaljujući engleskom konzulu Lojdu Džonu Hodžesu, a da su tih godina u “šetnji na konjima” uživale i prve beogradske dame. U pitanju su bile ćerke kneza Aleksandra Karađorđevića koje su konje jahale u posebno izrađenim sedeljkama. 

Prava konjička groznica zahvatila je Beograd posle povratka kneza Mihaila u Beograd. Za vižljastog kneza govorilo se da je veliki zaljubljenik u konje i konjički sport, a važio je i za odličnog konjanika. Njegov omiljeni at Vranac, svadbeni poklon Dimitrija Birimaca, ovekovečen je na kneževom spomeniku koji i danas krasi Trg republike.

Zalaganjem kneza Mihaila organizovano je prvo trajnije trkalište na dalekoj periferiji Beograda uz Carigradski drum. Livada na kojoj je izgrađeno trkalište nalazila se na prostoru između današnjeg Pravog fakulteta, hotela Metropol i Parka Ćirila i Metodija. Staza za trke bila je tradicionalno u obliku elipse, dužine 1350 metara, odnosno 700 hvati. Start je bio sa gornje strane do Carigradskog druma, današnjeg Bulevara kralja Aleksandra. Uz samu startnu liniju bila je izgrađena tribina za gledaoca sa počasnom ložom za kneza i druge važne goste. Konji sa jahačima su se kretali u smeru suprotnom kazaljci na satu, krećući se prvo ka današnjem Vukovom spomeniku, pa nizbrdo niz Ruzveltovu, skrećući levo u ulicu Kraljice Marije, potom pored Pravog fakulteta do starta. 

Prve zvanične galopske trke u Beogradu održane su aprila 1863. godine, na osnovu pravila koje je sastavio sam knez. Tokom svoje vladavine, kao veliki ljubitelj konja, Mihailo je na sve načine pomagao dalji razvoj konjičkog sporta, organizujući i darujući konjičke trke što iz budžeta države, što iz svojih ličnih sredstava. 

Posle ubistva kneza Mihaila, trke se na ovom trkalištu održavaju sve do pred kraj XIX veka. Osnivanjem Dunavskgo kola jahača u Beogradu 1890. godine, trkalište se prvo seli u Baru Veneciju, pa na Banjicu i na kraju na današnje mesto na Carevoj ćupriji.  Ipak, ime ostaje. Narednih 50 i više godina, ovaj deo grada i dalje će nositi naziv Trkalište ili Staro trkalište. Vremenom će šaš, kukuruzi, vašari i buvlja pijaca zameniti konje i konjičke trke. 

Foto: Unvierzitetska biblioteka "Svetozar Marković"/ "Beogradske opštinske novine", 1933. 

Fudbalski stadioni ljutih takmaca

Pred kraj XIX veka, ovaj kraj je bio poznat po sumnjivim stanovnicima i sumnjivim poslovima, čađavim mehanama i telalnicama gde se moglo kupiti sve što ste znali ili niste znali da vam baš treba. U nameri da stane na put raskalašenim aktivnostima, gradske vlasti počinju opširnu akciju rekonstrukcije dela Fišeklije, Tašmajdana i graničnih delova Palilule. Staro Tašmajdansko groblje se seli na novu lokaciju, počinje uređenje parka i Bulevara, koji dobija ime po Aleksandru Obrenoviću. U prvoj deceniji XX veka počinje sa radom tramvajska linija do Smederevskog đerma. Umesto livada i voćnjaka, grade se prve kuće i vile, i ova daleka periferija postaje deo beogradske varoši. 

Poljana na kojoj se nekada nalazilo trkalište ustupljena je početkom druge decenije XX veka novoosnovanom Beogradskom sport klubu (BSK) za izgradnju stadiona. Zapušteno vašarište (opis koji će se i u narednim decenijama vezivati za ovaj prostor) bilo je potrebno nivelisati i urediti zbog značajnog nagiba terena. Za ove javne radove angažovano je sto robijaša iz beogradskih kaznionica, koji su prekopavali i nanosili zemlju, i gradili drveni stadion. 

Prva fudbalska utakmica održana je u sam osvit Prvog svetskog rata, na pravoslavni Uskrs 1914. godine. Na ovom trodnevnom turniru pored dva tima BSK-a, učestvovali su i timovi Trgovačke akademije iz Zemuna, Velike Srbije, Srpskog mača i SAK-a iz Subotice. Stadion se nalazio na prostoru između zgrade Arhiva Srbije i Univerzitetske biblioteke “Svetozar Marković”, a mogao je da primi 700 gledalaca.

Ipak, ovo nije bio jedini fudbalski stadion na ovom prostoru. Neposredno posle osnivanja BSK, dolazi do previranja u klubu i deo igrača odlazi i stvara novi klub. Ljuti takmac poneće prvobitno ime Sport klub "Velika Srbija", a teren će izgraditi odmah pored stadiona BSK-a - na prostoru gde se danas nalazi Zgrada Tehničkih fakulteta. Zbog ne baš prijatnog razlaza bivših suigrača, beogradska čaršija je s posebnom pažnjom pratila izgradnju novog stadiona. Prva utakmica između dva tima održana je na stadionu mlađeg tima i završena rezultatom 2:0, u korist domaćina "Velike Srbije". 

Nažalost, na ovim stadionima fudbalska "bubamara" se neće dugo kotrljati. Za vreme Prvog svetskog rata i okupacije, klubovi su privremeno rasformirani. Na mestu stadiona nikao je kamp austrougarskih vojnika, koji su nekadašnje trkalište i igralište koristili za sadnju kukuruza i povrća. Posle rata SK "Velika Srbija" postaje SK "Jugoslavija", a stadioni su obnovljeni 1919. godine. Na njima će se igrati utakmice sve do kraja dvadesetih godina, kada Trkalište doživljava pravi građevinski bum. 

Foto: Bibilioteka grada Beograda / "Spomenica 1. higijenske zemaljske izložbe", 1933.

Građevinski bum dvadesetih

Današnji izgled i namenu prostor gornjeg dela Starog trkališta dobiće dvadesetih i tridesetih godina XX veka kada posle razornog rata počinje ubrzani razvoj i uređenje Beograda. Prema planovima uređenja grada iz ranih dvadesetih godina na ovom prostoru bila je predviđena izgradnja univerzitetskog centra Beograda i Srbije.

U tom periodu se grade zgrade Tehničkih fakulteta i Državnog arhiva. Beograd dobija i dve “prve zgrade” - prvu namesku zgradu za potrebe jedne bilioteke, Zgradu Univerzitetske biblioteke, te prvi studentski dom na Balkanu, Dom studenata “Kralj Aleksandar I Karađorđević", danas poznatiji kao “Lola”. Na delu trkališta, gde se neko vreme nalazilo i vežbalište SK “Srpski mač” formira se Park Ćirila i Metodija.

Donji deo placa, pak, još neko vreme će služiti za potrebe vašarišta. Situacija se donekle menja 1930. godine kada se na ovom prostoru za potrebe Sokolskog sleta, a po projektu Momira Korunovića gradi čuveni drveni stadion, najveći u ovom delu Evrope. Kao i prethodne građevine, i ovaj će biti kratkog veka - srušen je odmah po završetku sleta. 

Još jedan pokušaj da se uredi prostor starog trkališta desio se 1933. godine, kada je plac dodeljen organizatorima Prve zemaljske higijenske izložbe. Na prostoru bivšeg trkališta i igrališta, izgrađen je otvoreni sajamski paviljon i zabavni park, sprovedena struja i voda, i nivelisan teren. Posle zatvaranja izložbe, septembra 1933. godine, ovde će nastaviti da se održavaju vašari i posela. Stariji Beograđani se sigurno još sa radošću sećaju cirkusa koji bi svake godine ovde dizali svoje šatre. 

Današnji, i verovatno konačni izgled, ovaj deo grada dobija posle Drugog svetskog rata. Uklanjaju se poslednji tragovi konja, fudbalera, cirkusa i uređuje park Mali Tašmajdan. Pedesetih godina niče monumentalna zgrada hotela Metropol, a na mestu prvog beogradskog sajmišta zgrada Mašinskog fakulteta i Tehnološko-metalurškog fakulteta. 

Zašto je Trkalište promenilo ime?

Verovatno se pitate kao to da se ovaj deo grada više ne zove Trkalište, već popularno “Kod Vuka”? “Krivac” za to je spomenik Vuku Karadžiću koji je 1937. godine podignutu u Parku Ćirila i Metodija. Povodom je bilo obeležavanje 150 godina od rođenja velikog prosvetitelja. Tako je posle čitavog veka uslišen Dositejev vapaj i knjige su napokon zamenile konje i praporke.