Foto: Pavle Kaplanec
Kako je Milutin Milanković iz Beograda menjao svetsku klimatologiju
Pravi bum početkom dvadesetih godina u razvoju srpske meteorologije događa se dolaskom profesora Pavla Vujevića na mesto rukovodećeg lica Beogradskog istraživačkog centra.
U isto vreme sa radom počinje i Milutin Milanković, po obrazovanju građevinski inženjer. Milanković je već tada bionnaučni istraživač univerzalnog znanja i shvatanja, matematičar pre svega. Primena matematike u klimatologiji postala mu je prostor rada, istraživanja i delovanja. Pavle Vujević, prijatelj i kolega upoznaje ga da je matematika bila na margini u naučnim primenama i istraživanjima u meteorologiji i klimatologiji između dva svetska rata. Na istu temu Milanković razgovara i sa Jovanom Cvijićem, pa iako je bio profesor nebeske mehanike na Univerzitetu u Beogradu, bavi se primenom matematike u klimatologiji. I to sa ogromnim uspehom.
Svojim radovima, "Matematičkom teorijom toplotnih pojava izazvanih Sunčevim zračenjem" i "Kanonom osunčavanja i njegovim uticajem na ledena doba", utemeljio je astronomsku teoriju klimatskih promena. Dugo su je osporavali, ali na koncu i prihvatili, što je i današnje ledenog doba. Milanković se matematikom uvrsti u najznačajnije naše, i ne samo naše, klimatologe.
Meteorologija između dva rata
Period između dva svetska rata predstavlja vreme kada meteorološka služba Srbije, kao deo meteorološke službe Kraljevine Jugoslavije, radom pokriva dobar deo države. Do kraja 1926. godine uspostavljeno je ukupno 155 stanica u Srbiji, Crnoj Gori, Kosovu i Metohiji, Makedoniji i delu Dalmacije sve sa stanicamna na Marjanu iznad Splita. Sve te stanice bile su pod Meteorološkom opservatorijom u Beogradu. To je period kada služba postaje i član Međunarodne meteorološke organizacije, preteče sadašnje Svetske metorološke organizacije, u kojoj je naš dugogodišnji predstavnik bio akademik Milutin Milanković.
Taj period značajan je i po Osnivanju Hidrografskog odseka, pri Generalnoj direkciji voda 1922. godine. Tako je osnovana hidrološka služba Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, što se smatra početkom organizovane hidrološke službe. Do tada se merio vodostaj na Savi i Dunavu, a na vodotocima u Srbiji tri godine kasnije. Prati se vodostaj reka, kako bi se na vreme uočile potencijalna opasnost od poplava. Izveštavanje o vodostaju Dunava meri se od 1922. godine, a to je od Beograda tražila Međunarodna dunavska komisija. Tokom Drugog svetskog rata radila je samo beogradska meteorološka stanica.
Poratno vreme, pa do danas
Objedinjavanje hidrometeorološke službe regulisano je januara 1947. godine Uredbom Vlade FNRJ, kada je osnovan Savezni hidrometeorološki zavod, koji je septembra 1947. godine bio jedan od 45 osnivača Svetske meteorološke organizacije.
U novoj Jugoslaviji, na čelo Uprave za meteorologiju i hidrologiju, formirane isto tako 1947. godine, stupa potpukovnik Ljubomir Đurić. Kao pilotu, osnovna sfera interesovanja mu je vazduhoplovna meteorologija. On je, bio već veteran meteorologije. Đurić je štampao Meteorologiju, prvi udžbenik na srpskom jeziku još 1925. godine. Do tada se ova nauka učila u udžbenicima fizike i geografije. "Iver ne pada daleko od klade", kaže se u našem narodu, pa je on sa sinom Dušanom, doktorom meteorologije 1956. godine napisao "Uputstvo za osmatranja i merenja na meteorološkim stanicama", koje je i danas u upotrebi. I kako je neko zapisao, svaka generacija zaljubljenika u meteorologiju, pravila je krupne korake u razvoju osmatranja atmosfere u Srbiji.
Raspadom Jugoslavije, Republika Srbija je naslednik osnivačkih prava u Svetskoj organizaciji. Srbija je devedesetih godina proživela mnogo toga, pa i ekonomske i druge sankcije, ali Hidrometeorološki zavod je bio izuzet iz sankcija, niti je isključivan iz rada međunarednoh organizacija.
U NATO agresiji, 1999.godine nastradali su i objekti i instrumenti mernih stanica, pa je Svetska organizacija pozvala članice da pomognu u saniranju nastale štete. Japan i Kina su dostavili svoju pomoć. Dolaskom međunarodnih snaga na Kosovo i Metohije potpuno su uništene sve stanice, tako da je već godinama taj prostor ''crna rupa'' na meteorološkoj karti Evrope.
I šta kažu, kakvo će vreme biti sutra?