Dve dinastije obeležile su XIX i XX stoleće na ovim prostorima: Karađorđevići i Obrenovići. Ova potonja izvojevala je nezavisnost Srbije. Obrenovićima pripada i ceo jedan vek u istoriji Srbije u kome su ostavili dubok trag za sobom. 

I Beograd i Šabac

Ovo je priča o, kažu, jednom od najznačajnijih gradonačelnika Beograda, tada sa funkcijom gubernator varoši beogradske, a koji je "stolovao" od 1831. do 1842. godine. Bio je kneževski namesnik u nekoliko navrata: 1835. godine i od 1839. do 1840. godine, te prvi predsednik Državnog saveta od 1838. do 1842. godine. Ali ne manji značaj Gazda Jevrema, ako ne i najveći, vezuje se za njegovo "stolovanje" u Mačvi, gde ga i dan danas smatraju najznamenitijim gradonačelnikom Šapca od 1816. do 1831. godine.

Bio je jedan od najpoznatijih Šapčana, dugogodišnji obor-knez šabačke nahije. I pesmom kroz stihove opevaše tadašnju šabačku čaršiju poredivši je, možda malo pretenciozno, sa fancuskom prestonicom i Luvrom, pa zapevaše da je "poljupce čak iz Luvra slala Šapcu Mona Liza", što možda najbolje ilustruje Šabac tog doba.

Njegov dom, i u Šapcu i u Beogradu, bio je centar intelektualne i političke elite.  Na tom mestu, u njegovom domu načinjeni su prvi "koraci" evropskog protokola sa umetničkim večerima na kojima su Srbi prvi put odenuli građanska, "jevropejska" odela i haljine. Smatraju ga i za prvog proevropskog političara u modernoj istoriji Srbije i jednim od najvećih mecena svog doba. To beše Jevrem Obrenović, i evo priče o Gospodar Jevremu.

Jevrem Obrenović rođen je u  Gornjoj Dobrinji, kod Požege oko 1790. godine. Milan Obrenović je imao velikog uticaja na vaspitanje i razvoj mlađe braće, pa tako i Jevrema o čemu svedoči i činjenica da su Miloš, Jovan i Jevrem, koji su se inače prezivali Teodorović, uzeli prezime brata po majci — Obrenović.

Foto: Wikipedia - Jevrem Obrenović, sa sinom Milošem i ćerkom Ankom

Šabac kao "prvi" u Srbiji

"Šabac je bogata varoš na granici dvaju carstava koja se i imenom Malog Pariza mogla nazvati. To je varoš koja se i Kapijom Jevrope može zvati, varoš koja korača podjednako sa Beogradom, a štaviše u mnogo čemu prednjači..." zabeleži nemački geograf i putopisac Feliks Kanic, koji se u vreme Jevrema Obrenovića obreo u ovom mačvanskom gradu.

U martu 1816. godine, Miloš Obrenović postavio je brata Jevrema za obor-kneza Šabačke nahije. Tada mu je bilo samo 26 godina. U Šapcu je boravio 15 godina, koje mnogi smatraju "zlatnim periodom" ovoga grada, jer je udario temelje "malog Pariza". Glavne ulice su se sekle pod devedeset stepeni, a ostale su "krojene" prema njima.

Šabac je u to vreme dobio i prefiks "prvi" koji mu je do danas ostao. Naime, vođen Gazda Jevrenovom "gradonačelničkom rukom" među prvima imao je apotekare, lekare, prve kočije su jezdile šabačkom kaldrmom, prvi konak, prvi savremeni krevet, nameštaju i bečkom priboru za jelo, a imao je i prva prozorska, pendžerska stakla u Srbiji, prva kasarna, prvi klavir začuo se šabačkim sokacima i još mnogo toga "prvog", što je u tim godinama devetnaestog veka Šabac od turske kasabe približilo Evropi i njenim standardima, daleko više od ostalih srpkih gradova tog doba. Godine 1826, u Šapcu radi škola kod crkve, koju je Jevrem podigao sopstvenim sredstvima. Školu pohađa 100 učenika u prvoj, i 25 u drugoj klasi. U školi rade dva učitelja: jednog plaća Šabačka opština, a drugog Jevrem, iz svog džepa, 1200 groša godišnje.

U ondašnjoj administrativnoj oblasti - Šabačkoj nahiji, Jevrem Obrenović imao je "pune ruke posla", teška i brojna zaduženja -  od prikupljanja poreza, osnivanja i ustrojstva Magistrata, brige o zdravstvenoj zaštiti i sprečavanju zaraza i epidemija, borbe protiv hajdučije, uređenja varoši i sela, do diplomatskih poslova, a i preko toga. A da je bio pravi gospodar, govore činjenice da se bez njegovog znanja ništa nije moglo dogoditi. Kako kaže stara narodna "Ko rano rani…" prvi je ustajao i pijući jutarnju kafu na doksatu svog konaka prelistavao je evropske novine. Jevremova strast su bile i knjige. Velikani evropske književnosti često su bili tema razgovora u konaku, čiji je inicijator bio Gospodar Jevrem.

Jevrem se oženio Tomanijom, ćerkom Ante Bogićevića. Imao je sedam kćeri i sina Miloša, koji je bio otac kralja Milana Obrenovića. Jevrem Obrenović umro je 10. septembra 1856. godine na svom imanju u Vlaškoj gde je i sahranjen.

Foto: Wikipedia - Konak Jevrema Obrenovića u Šapcu

Jevremova zlatno doba

A sada nekoliko reči o građevini oko koje se sve vrtelo, i u Šapcu i u Srbiji, i koja je bila deo "evropskog šmeka" tadašnje Srbije. Građevini na kojoj su Gazda Jevremu zavideli, od onih "običnih" do njegovog brata Miloša Obrenovića, pa ga je prekoravao u pismima za takvo raskalaštvo i ponašanje neprimereno za tadašnju Srbiju. Godine 1824. izgrađen je Konak. Bila je to skladna spratna građevina koja "simetrijom, arhitekturom i krasotom prevashodi sve konake i dvorove u Srbiji". A da podsetim, Srbija tog vremena jela je za sinijom, drvenim kašikama, spavala na slamaricama na podu, pa je razumljivo da je svaki detalj Jevremove građevine – konaka, imao poseban značaj ne samo za Šabac, već i za celu Srbiju. I na taj način Jevropa je zakoračila na Balkan, u centar šabačke kasabe. Joakim Vujić, opisujući zdanje i nameštaju u njem zabeleži da "jošte i jedan divan sa stakleni pendžeri, odakle se oku čelovečenskom veseli pogled ukazuje...".

U njemu se živelo po "jevropejskim" nazorima i manirima, do tada nepoznatim u Srbiji. Tu je Gazda Jevrem okupljao školovane i učene ljude, umetničku i intelektualnu elitu pokazujući neku novu Srbiju, kojoj je težio. U konaku, Jevrem osniva  i biblioteku u kojoj su se nalazila dela i Lafontena, Kupera, Skota, Šilera… Savremenici su tvrdili, jedna od bogatijih u Srbiji. Pored zvaničnih dvorskih prijema i dešavanja, u konaku su se organizovale i prve kućne zabave u Srbiji, preteče današnjih kućnih žurki. Nošena je, prvi put, muška i ženska evropska garderoba.  A u dvorištu Konaka, kao simbol statusa i moći, stajao je fijaker, uzgred, "opet prvi" u Srbiji. I opet "uzgred", koji je po Miloševoj naredbi ubrzo završio kod njega u Kragujevcu. I prvi obrazovani srpski lekar iz Šapca, i prvi vojni orkestar, sve sa Josipom Šlezingerom, prvi Jevremov fijaker…– svi su završili kod knjaza Miloša u Kragujevcu.

Iz današnje, ali i ondašnje, perspektive, slobodno se može tvrditi da je ekonomski, kulturni i trgovački centar Srbije bio u Šapcu. Gazda Jevrem uveo je nove standarde u kulturni život ne samo u Šapcu, već u Srbiji prve polovine 19. veka.

Ubrzo su usledile promene. Godine 1831, knez Miloš postavio je Jevrema za gubernatora varoši i Nahije beogradske, a četiri godine kasnije unapređen je u čin general-majora. Imao je i mnoge druge položaje: upravnik Vojno-policijske kancelarije, predsednik Državnog saveta, član Namesničke vlade i druge.

Prelaskom u Beograd na funkciju gubernatora, Gospodar Jevrem sa sobom donosi i nemali broj knjiga, što predstavlja i temelj da Beograd 1832. godine dobije javnu biblioteku.

U znak sećanja i zahvalnosti za sve što je učinio, glavna ulica u Šapcu nosi naziv Jevrem Obrenović, a Beograd mu se odužio ulicom samom centru stare varoši i prelepom Botaničkom baštom "Jevremovac".