Protesti koje je novi lider organizovao 1959. godine buknuli su poput šumskog požara. Međutim, u nemirima u Stenlivilu poginulo je više desetina ljudi, nakon čega Patris Lumumba ponovo završava iza rešetaka. U isto vreme, njegov Kongoanski nacionalni pokret odnosi ubedljivu pobedu na lokalnim izborima. Belgijski kolonijalisti uvideli su da je njihova vladavina blizu potpunog sloma, dok su istovremeno strani delegati na njih vršili pritisak da oslobode Lumumbu.

Smrt pod tiranijom neuporedivo jačih sila

Presudni događaj bila je objava deklaracije o nezavisnosti Konga januara 1960. godine. Šest meseci kasnije i Lumumba odnosi pobedu na izborima, postavši prvi premijer nezavisne države. No, njegova misija je bila daleko od kraja – borba za prevlast najpre se zaoštrila među samim pokretima za nezavisnost, a potom su Belgijanci, zauzevši oblast Katanga, ponovo pokušali da izbore apsolutnu vlast nad celom teritorijom Konga.

U nameri da zadobije međunarodnu podršku, novi premijer se okrenuo Sovjetskom Savezu. Ovo se, međutim, nije dopalo ni Belgijancima, a ni silama zapadnog bloka – pre svega SAD i Velikoj Britaniji. Da stvar bude gora, Lumumba dobija neprijatelje i u sopstvenim redovima. Izvršivši vojni udar, s mesta premijera ga je svrgnuo tadašnji komandant vojske, inače povezan sa američkim i belgijskim obaveštajnim službama. Uprkos pokušajima uspostavljanja primirja, isti komantant do kraja 1960. godine preuzima vlast, a Lumumba po treći put skončava u zatvorskoj ćeliji.

Ispostaviće se da mu je to bilo i poslednje hapšenje: nakon dva meseca torture i izgladnjivanja, premijer je izručen Belgijancima. Njihovo brutalno ophođenje prema zakletom borcu za nezavisnost okončano je njegovim streljanjem.

Dan kada je narodni revolt preplavio beogradske ulice

Ubistvo Patrisa Lumumbe odjeknulo je ne samo afričkim kontinentom, već i celim svetom. Državu za čiju nezavisnost je dao svoj život još godinama nakon toga potresale su političke krize. Isti događaj bio je i neposredan povod za formiranje Pokreta nesvrstanih – grupe zemalja koje su težile nacionalnoj nezavisnosti i odbile da se priklone zapadnom, odnosno istočnom bloku. Na Lumumbino ubistvo tada je oštro reagovao i Josip Broz: odmah je pošao put Afrike, a prvi premijer nezavisnog Konga u Jugoslaviji je proglašen za mučenika.

Otuda se Jugoslavija još više priklonila kao saveznik afričkog naroda u borbi za nezavisnost. To je bio i povod da se, februara 1961. godine, na sastanku u Beogradu okupe članovi komunističkog Centralnog komiteta. Ovde je pao dogovor da se u svim većim gradovima (uključujući i prestonicu) narod pozove na mitinge i ulične demonstracije. Tako i bi – samo u Beogradu se tada okupilo preko 150 hiljada ljudi.

Međutim, situacija ubrzo izmiče kontroli kada je pobunjena masa, uzvikujući antikolonijalne parole, upala u zgradu belgijske ambasade. Policija se poprilično namučila dok nije zauzdala razgnevljeni narod, uspevši u tome tek nakon što su „proradili“ suzavac, konjica i vatrogasni šmrkovi. Sveopšti metež, izazvan pogibijom jednog od najvatrenijih boraca za slobodnu Afriku, ostao je upamćen kao prvi nasilni protest u prestonici nakon Drugog svetskog rata.

Centralni komitet nakon toga je zaključio „da su demonstracije uspele i pored toga što su u Beogradu prešle željene okvire“. Izuzev razbijenih ulica, status Patrisa Lumumbe kao mučenika i borca za pravdu još više je učvršćen u celoj Jugoslaviji. Ubrzo nakon toga, jedan od najvećih zagovornika nezavisnosti najpre je posudio ime studentskom domu na Zvezdari, a osim jedne beogradske, ime Patrisa Lumumbe zapamtile su i ulice širom sveta.