Dom Narodne skupštine – jedno od mesta koje bi se na prvi mah povezalo sa svime osim sa umetnošću. Dok rasprave o važnim državnim pitanjima kolo vode, zdanje u centru Beograda nastanjuje i jedna poveća riznica – poveća i po veličini ponekih eksponata, a još više po njihovoj vrednosti.

O njima se uglavnom ne priča toliko, iako dodiruju manje-više sve umetničke discipline. Od vajarstva, književnosti, slikarstva i arhitekture, do umetnosti izrade nameštaja i časovnika – sve staje u odaje stare 87 godina, koliko je zvanično navršila Narodna skupština Srbije. Dva eksponata iz ove riznice stražare i dok ih zaobilazi ko god prođe Trgom Nikole Pašića.

Galerija nepomičnih devedesetogodišnjaka

Bio je početak prošlog veka kada se odlučivalo ko će dežurati pred kućom ondašnjih poslanika i ministara. Umesto „Konja vranih“ je to trebalo da budu – lavovi od bronze. Ideja je tada zapala za oko i budućem profesoru beogradske Akademije likovnih umetnosti. Lojze Dolinar, slovenački vajar, predočio je svoje mišljenje tadašnjem Predsedništvu.

Smatrao je, naime, da će narodu na ovim prostorima biti bliža simbolika konja sa jahačima. Predlog je aminovan, a zadatak poveren vajaru Tomi Rosandiću. I ne samo njemu, već još dvadesetoro ljudi kojima je za spomenike u današnjem obliku i veličini bilo potrebno dve godine rada.

Simboli snage (konji) koju je valjalo ukrotiti (jahači) ručno su izliveni u Rosandićevoj livnici. Kuriozitet je, pak, bio da je onih dvadeset ljudi do zgrade Skupštine dovezeno – konjskim zapregama. Narednih gotovo 9 decenija, skulpture su čuvale (i čuvaju i dalje) ne samo Narodnu skupštinu, već i vajarska dela zbog kojih bi ona pre zaličila na umetnički muzej.

Jedini podsetnici da je reč o jednoj od najvažnijih državnih institucija u zemlji su barjaci sa trobojkama i slika skupštinske makete. Centralni hol možda najviše odaje muzejsku atmosferu, sa jonskim stubovima, visokim tavanicama i nepomičnim figurama od mermera i bronze.

Među njima su Karađorđe i car Dušan, srednjevekovni slovenački kralj Kocelj i hrvatski kralj Tomislav. Teško da bi se raspoznali dok običan čovek prati skupštinske konferencije za medije, budući da su mesto našli u uglovima centralnog hola. Društvo im prave još četiri ženske skulpture kao otelotvorenja četiri privredne delatnosti: poljoprivrede, industrije, zanatstva i pomorstva.

Oličenja pravde i prosvete, pak, izvajana su u obliku ženskih aktova od bronze. Vek im je gotovo istovetan skupštinskoj zgradi (napravljene su 1937. godine), a blizu 90 leta broje i manje statue smeštene u sporednim hodnicima.

Foto: Wikipedia - Projekat Kostantin Jovanović

Dom poslanika, ali i dva i po veka starih knjiga

Sigurno je da bi ova zbirka bila još starija, da se izgradnja Narodne skupštine nije razvukla na tridesetak godina. Sadašnja zgrada zamenila je jednu od najlepših iz vremena vladavine Osmanlija – Batal džamiju, koja je s kraja 19. veka bila i najveća u Beogradu.

To što je 1907. započeo Jovan Ilkić, završio je, nakon ratova ruski carski arhitekta Nikolaj Petrovič Krasnov. Njemu je pripalo da dizajnira i „finiš“ u vidu sitnijih detalja: lamperija od drveta, ukrasnih metalnih rešetki, obrade prozora i vrata. Krasn0v je, osim toga, dizajnirao i nameštaj, a njegovih nacrta dela su sačuvana do danas.

U rezbareni nameštaj su ministri i poslanici prvi put seli 20. oktobra 1936. godine. Tog dana je održano prvo skupštinsko zasedanje, a u novu zgradu parlamenta redovno su zalazili i pojedinci koji nisu bili (samo) iz političkog sveta.

Među prvim skupštinskim bibliotekarima bio je Branislav Nušić. Njegovo radno mesto bilo je na prvom spratu, u biblioteci smeštenoj iza drvenih vrata. Ovde su, pak, i artefakti stariji od nepomičnih devedesetogodišnjih statua, jer najstarija sačuvana knjiga potiče iz 18. veka.

Ona je jedna od oko 11.000 knjiga, među kojima poneke deluju kao da ih godine i vekovi nimalo nisu dotakli. Sretenjski ustav iz 1835., nazvan još i prvim ustavom moderne Srbije, izložen je u društvu nešto mlađeg Ustava Kneževine. Dosta stariji od njega je Slavenoserbski magazin iz 1768., prvi srpski časopis koji je pokrenuo Zaharije Orfelin.

Političke pisanije među velikanima likovne umetnosti

Za to što svojim izgledom prkose vekovima, stare knjige je trebalo i čuvati kako valja: na određenoj temperaturi i bez mnogo izlaganja znatiželjnim pogledima. Iako biblioteka prima posetioce svake prve subote u mesecu (što važi i za ostale odaje Narodne skupštine), njima se mahom pokazuju pripremljene kopije.

Vitrine su sačuvale i rukom pisane dokumente: stenograme sa skupštinskih sednica održanih na Krfu i u Nišu za vreme Prvog svetskog rata. Skupštinska biblioteka je po pravilu interesantna stranim delegacijama, koje ne propuštaju da pitaju da li se u njoj nalaze pisanija vezana za njihove države. Interesantna je, pak, i školarcima, jer im nalikuje na biblioteku iz filmova o Hariju Poteru. Našlo se na ovim policama i raznovrsnije literature: enciklopedija i rečnika, atlasa i knjiga na temu medicine, a nedaleko od biblioteke se nailazi na još jednu riznicu: umetničke slike kojih se može pobrojati ukupno 156.

Nisu slučajno zalutale među knjige, već predstavljaju kolekciju posvećenu Branislavu Nušiću. Postale su u međuvremenu i riznica sama za sebe, kojoj je trebalo nekoliko decenija da naraste do sadašnjeg broja.

(Skoro) kao pravi atelje

Petar Lubarda, Sava Šumanović, Jovan Bijelić, Milan Konjović i Petar Omčikus samo su neka od imena čije su slike zavredele da se nađu u ovoj postavci. A postavka je isprva bila prilično skromna – u njoj su se nalazili portreti predsednika skupštine, prvi među njima naručeni od Uroša Predića.

Nisu izostali ni portreti članova porodica Karađorđević i Obrenović, okačeni na zidove diplomatskog salona. Datiraju iz 1937. i 1938. godine, dok je jedna od ovih dinastija kumovala i nazivu salona, kada je ovaj nosio ime kneza Pavla Karađorđevića.

Kako je okončan Drugi svetski rat, tako je likovna zbirka nastavila da raste. Doprineli su joj slikari iz drugih krajeva Jugoslavije, i to nakon što su odabir njihovih dela aminovale državne komisije. Danas je diplomatski salon relativno pust, osim ako ga ne poseti neka od stranih delegacija. Uz nju po službenoj dužnosti bude i predsednik Skupštine, te osim njega u ovu prostoriju niko više ne zalazi.

I ona, pak, čuva umetnine koje nisu samo na zidovima: francuski nameštaj čiji dizajn potpisuje arhitekta Krasnov, ili takođe iz onog vremena sačuvan luster sa 36 svetiljki. Ako nisu nužno umetnički, mnogi predmeti spadaju u svetske artefakte, sačuvane na policama kao pokloni inostranih delegata.

Jedan od njih sasvim dolikuje atmosferi ateljea: podmetači za čaše oslikani kao akvarel, koje je 2016. godine darovao britanski kralj (a tada princ) Čarls. U drugim odajama Narodne skupštine bi se, pak, pre dobio utisak kao da se ušlo u svetovni hram, oslikan freskama kakve se u crkvi nikada ne bi videle.

 

Nastaviće se...