Aleksandar Karađorđević podigao je spomenik u slavu ustanika koji su poginuli od novembra 1806. do početka 1807. godine u borbama za oslobođenje Beograda od Turaka u Prvom srpskom ustanku. Ustanici su i sahranjeni na tom prostoru.

Ovaj skroman zidani spomenik podignut je 1848. godine i nalazi se u centralnom delu Karađorđevog parka. Obnovljen je za vreme vlade Aleksandra Obrenovića. Ovaj spomenik predstavlja određenu prekretnicu u smislu slavljenja stradalih boraca. Od Prvog srpskog ustanka u Srbiji narod je počeo sve više da obraća pažnju na poginule ratnike i da slavi pobedonosne bitke i junaštvo vođa. Stvaraju se nacionalni heroji, a jedan od simbola nacionalnog identiteta postaje narodna vojska.

Spomenik u Karađorđevom parku

Spomenik oslobodiocima Beograda 1806. godine napravljen je po uzoru na javne verske spomenike, koji su podizani u okviru Karlovačke mitropolije tokom XVIII veka. Karakteristika ovakvih spomen-obeležja je obavezan i naglašen pravoslavni krst. Zidan je od kamenih tesanika sa oblogom od veštačkog kamena, ukupne visine 5.5 metara. Podnožje čini trostepena osnova kvadratne forme sa inskripcijama na mermeru, na sve četiri strane. Završni deo u uglovima ima pravougaone ispuste sa grbom Srbije, a na vrhu je postavljen krst sa natpisom sa prednje i zadnje strane: 1806. godina. Na sve četiri strane spomenika postavljene su mermerne ploče sa uklesanim natpisom: ,,Александеръ Карађорђевићъ князъ Србскiи 1848 у славу и честъ Србъ юнацима за отечество храбро изгинувшимъ 1806 године подиже споменикъ оваи”. Kralj Aleksandar Obrenović obnovio je spomenik 1889. godine.

Foto: Pavle Kaplanec

Krst kao simbol verske i nacionalne pobede

U to vreme, spomenici su predstavljali simbol verske i nacionalne pobede, sticanja autonomije i nacionalne emancipacije. Još jedan od značajnijih primera ovakve izgradnje spomenika je Krst na pančevačkoj Velikoj pijaci podignut 1804–1805. godine. U slavu oslobođenja Beograda tokom Karađorđevog ustanka podignut je i Krst Sv. Andreja Prvozvanog. 1847. godine. Napravljen je Vozarevićev krst, koji na žalost nije očuvan do današnjih dana. Nakon njega, 1862. godine podignut je krst na Maloj pijaci u Savamali.

Ustaničko groblje

U neposrednoj blizini spomenika postavljene su i nadgrobne ploče na grobovima ustanika. Ustaničko groblje se pružalo na velikom delu terena koji pokriva današnji Karađorđev park. Na njemu su sahranjeni ustanici, osim Vase Čarapića, koji je, prema sopstvenoj želji, sahranjen kod manastira Rakovica nedaleko od Beograda. Nadgrobni spomenici ustaničkog groblja nisu imali nikakvu specifičnost niti obeležja. U XIX veku grobovi su bili rasuti po celom groblju, zapušteni i zarasli u korov. Poslednje ostatke ustaničkog groblja, koje se nalazilo na velikom delu parka, predstavljaju dvanaest nadgrobnih spomenika na grobovima ustanika, postavljenih u niz prilikom uređenja parka. Ovi spomenici sa stilizovanim krstovima i cik-cak linijama ne razlikuju se puno od seoskih nadgrobnih spomenika na beogradskom području iz tog perioda. Tek kasnije, u drugoj polovini XIX veka, tokom uređenja parka, nadgrobne ploče su uvrštene u nizove onako kako su i danas postavljene.

Spomenik u Karađorđevom parku je jedan od prvih ovakvih spomenika i samim tim predstavlja znamenito mesto od velikog značaja. Podizanje ovog spomenika predstavlja prekretnicu u podizanju novog tipa memorijalnih obeležja u okviru kojih se prožimaju verska i nacionalna simbolika.