Iako se Balkanska ulica danas smatra legendarnom beogradskom uzbrdicom kojom oni koji privremeno ili trajno dolaze u Beograd, pre stotinjak godina je taj epitet nosio strmi puteljak koji se spuštao između Kosančićevog venca i Savskog pristanište, tada glavnog ulaza u grad.

I pitanje je da li bi Beograd dobio svoje „prozorče u svet“, kako je Jovan Skerlić jednom prilikom nazvao Velike stepenice, da nije bilo jednog kneza i njegove brzine. 

Dar kneza Mihaila Beogradu

Legenda kaže da su Velike stepenice sagrađene zbog jedne nezgode kneza Mihaila. Naime, kada je 1860. godine umro neosporni vladar Srbije knez Miloš, u Beograd su pristizali ožalošćeni sa svih strana. Žureći da isprati jednu od svojih sestara na lađu koja je polazila sa Savskog pristaništa, knez Mihailo je umesto ulicom, do pristaništa krenuo puteljkom koji je vrludao između kuća nabijenih na savskoj padini. Bio je potreban jedan nesmotreni korak da se knez oklizne i padne naočigled okupljene raje. Razljućen, naredio je da odmah započne izgradnja stepeništa kako se ovakve nezgode kobne po telo i ego više ne bi dešavale.

Bez obzira da li je predanje tačno, sigurno je da je knez Mihailo naredio izgradnju stepenica i priložio 300 dukata iz sopstvenog džepa za izgradnju. Projekat je poveren sada zaboravljenom inženjeru Štajnlehneru, koji ga je i dovršio 1862. godine. Stepenice će posle smrti kneza poneti ime Stepenice kneza Mihaila, ali će ovo ime vremenom izbledeti i ostati danas dobro poznati naziv – Velike stepenice.

Foto: Pavle Kaplanec

Strmi gradski korzo

A Velike stepenice su zaista bile velike, ne samo zbog svoje dužine od 90 metara kojima se sa 108 stepenika premošćuje visinska razlika od 20 metra. Bile su velike jer su pružale (i još uvek pružaju) najbržu vezu između dva užurbana dela grada, pristaništa i srpske varoši koja je počela da se formira oko Varoš kapije. U vreme kada su jedine veze Beograda sa ostatkom Evrope bile reke, pristanište je bilo ispunjeno ljudima i tovarom od jutra do sutra. Pored trgovina, laguma i magacina, ovde su se nalazile brojne kafane i svratišta, a kulturni momenat predstavljao je prvi beogradski teatar, Teatar u Đumrukani.

Stepenicama su dolazili i odlazili gotovo svi koji su se s kraja XIX i početkom XX veka zatekli u Beogradu. Ovu prometnu štrasu ubrzo su iskoristile zanatalije i trgovci, koji su duž stepenica otvarali svoje radnje, ne veće od „kutije šibica“. Trgovina se nastavljala i posle zalaska sunca, kada bi trgovci pozatvarali radnje, a prodavci raznih pekarskih delicija zauzeli njihova mesta na ulici. Zbog toga je ovaj deo grada i bukvalno „živeo“ 24 časa dnevno, i sav pun života i sveta važio za jedan od najbezbednijih u bilo koja doba dana i noći.

Tu se nalazila i jedna od prvih berzi rada u Beogradu, biro gospodina Šandora, koji je bio posrednik između devojaka koje su dolazile u grad u potrazi za poslom i Beograđana kojima su bile potrebne kućne pomoćnice. A takvih je bilo sve više jer je Beograd ubrzano hitao ka Evropi.

Na samom vrhu Stepenica nalazila se i mehana prote Vuića, koja će prerasti u jedan od prvih hotela, Hotel Nacional. Sam hotel vremenom je građen i dograđivan, tako da se u vreme svoje najveće popularnosti spuštao gotovo polovinom desne strane stepeništa (kada se gleda sa Kalemegdana). Uz ulicu su izgrađene i kuće Dimitrija Krsmanovića i Mike Alasa, te zgrada Patrijaršije, čineći tako Kosančićev venac jednom od najvažnijih ulica starog Beograda.

Foto: Pavle Kaplanec

Vek i po Velikih stepenica

Kako je Beograd rastao i pružao mostovima svoje ruke ka drugoj obali Save i Dunava, tako je i značaj Velikih stepenica opadao. Karađorđeva ulica zadržaće svoj status tokom prve polovine XX veka, ali će sa razvojem železničkog saobraćaja i preseljenjem pristaništa na Dunav, od užurbanog trgovačkog centra prerasti u mirni i pomalo zapušteni kvart. Rušenjem poslednjih delova Sava kapije i bedema koji su je okruživali, te proširenjem Pariske ulice i uvođenjem tramvaja, i Velike stepenice će biti skrajnute, gotovo u zaborav.

Dva puta su renovirane – 1905. i 2015. godine. Prilikom potonje restauracije, organizovane povodom 100 godina od one prve,  postavljene su nove granitne ploče i popravljena natrula metalna ograda. Iako više nisu posećene kao nekada, uspomenu na stara vremena čuvaju restorani i kafe, šćućureni sa leve i desne strane stepenica, odakle se pruža i dalje nesputani pogled na Novi Beograd i Ušće.