Među zanimljivostima koje se vezuju za Beograd nalazi se i jedna nesvakidašnja pojava. U samom centru, dobro... u širem centru grada nalazi se ulica sa imenom jedno neobičnog grada. Tokom svog dvovekovnog postojanja nekoliko je puta menjala ime, uglavnom zbog aktuelne političke situacije, ali uvek se nekako vraćala originalnom nazivu. Jer, šta je Beograd bez Beogradske ulice.

Bašte pune behara

Prvi spomen Beogradske ulice vezuje se za 1872. godinu kada je po drugi put napravljen spisak ulica u varoši. Među šezdeset sokaka našlo se tada i ime ove ulice, ali ne i razlog zašto se tako zove. U ta vremena podrazumevalo se da svi znaju zašto je neka ulica nosila baš određeno ime, te su vlasti smatrale nepotrebnim da to dodatno zapisuju. 

Objašnjenje zašto u Beogradu postoji Beogradska ulica, pak, treba tražiiti u praktičnosti kojom su ondašnji Beograđani pristupali imenovanju ulica. Neke od ulica dobile su ime po važnim istorijskim ličnostima, mestima, ali uglavnom po zanatlijama i danas zaboravljenim beogradskim toponimima.

Takav slučaj je bio i sa Beogradskom ulicom, koja se spuštala sa Tašmajdanskog grebena do bare koja se nalazila na mestu današnjeg Trga Slavija. Sa druge strane nalazio se Vračar, ne ovakav kakav danas poznajemo, već čitav niz brežuljaka koji su obuhvatali pojas od Dunava do Save u zaleđu varoši. I baš zbog toga što je bila najjužnija varoška ulica, svojevrsna granica atara varoši beogradske, ponela je ime – Beogradska.

Činjenica koja dodatno potvrđuje ovo je da se baš na ovom prostoru nekada nalazila Trošarina, odnosno mesto na kome su se plaćale dažbine na ulazu u grad. 

Pre nego što je Vračar postao poznat kao današniji elitni “Vračar”, Beogradska je bila sasvim obična ulica - niz prizemnih kuća sa baštama prepunim cveća. U njima je prema svedočenju savremenika uspavanim životom predgrađa živeo neki skroman i pošten svet. 

Kako je Beograd dobio “krug dvojke”

U narednih pet decenija Beograd se drastično menjao. Varoš se prelivala van čuvenog “Šanca” i hitala u brda. Područje ševara i močvara oko Slavije je zahvaljujući jednom Škotu postalo uređeno naselje. Duž nekadašnjeg Carigradskog druma nicale su telalnice i kafane, a na brdu iznas Slavije planiran je najveći pravoslavni hram. Nekada najjužnija beogradska ulica odavno to nije bila, a poseban status uživala je jer se ukrštala sa elitnom Njegoševom i Zorinom (ponekad znanom i kao Krunska) ulicom.

Bila je to i dalje ona ista ušuškana ulica u kojoj je život tekao lagano kao Dunav, ali sa jednim dodatkom koji je najavljivao da je progres kucao na njena vrata. Naime, u zapisima jednog starog Beograđanina navodi se da je Beogradska ulica bila posebna zbog toga što se na početku i na kraju ulice nalazila apoteka. Danas, u svetu čuvenog niza pekara-apoteka-trafika, nama ova opaska deluje sasvim obično, ali tih godina s početka XX veka, činjenica da se u kvartu nalazi apoteka bila je pravo malo čudo, a kamo li dve.

A onda je jednog jutra 1928. godine stanovnike Beogradske ulice umesto kukurikanja petlova probudio zvuk tramvajskog zvonceta. Ovo je bilo ostvarenje dugogodišnjeg sna da se dva odvojena kraka tramvajskih linija (jedan koji je išao palilulskim ulicama i drugi koji je spajao Pozorišni trg i Slaviju) spoje u jedan.

Posle molbi, par urbanističkih planova, još molbi i brižljiivog pretresanja gradske kase, 1927. godine se napokon pristupilo izgradnji pruge kroz Beogradsku ulicom. Istovremeno je "palo" i dugo očekivano kaldrmisanje Beogradske ulice, čime su žitelji ovog dela grada postali malo manje "blatnjavi kao Vračarci". 

Kružna tramvajska linija puštena je narede godine čime je stvoren čuveni “krug dvojke”.

Najveći prijatelj Srbije

Ali, ni to nije bio kraj promenama! Dve godine kasniije, ulica po prvi put menja ime. Tokom deceniju i nešto nosiće ime  po ruskom diplomati Nikolaju Hartvigu. Imenovanje ulice imalo je simboličnu ulogu. Naime, kada je 1914. godine Gavrilo Princip izvršio atentat u Sarajevu, Hartviga je ruski car Nikolaj II poslao u diplomatsku misiju kako bi posredovanjem pokušao da smiri strasti. Naravno, ova misija je bila neuspešna. Neposredno posle njegove posete austrougarskom izaslaniku u Beogradu baronu Gizlu, Hartvigu je naglo pozlilo. Prreminuo je nedugo potom u svom stanu od srčanog udara. Po sopstvenoj želji sahranjen je u srpskoj prestonici.

Hartvigova sahrana bila je događaj koji se dugo pamtio. Povorku od preko 80.000 Beograđana predvodio je Nikola Pašić, koji je u govoru rekao da Srbija izgubila svoj najvećeg prijatelja. Ni dve nedelje posle Hartvigove smrti, Austrougarska je objavila rat Srbiji. Iako je inicijativa da se njegovim imenom nazove jedna od beogradskih ulica potekla još po okončanju rata, morala je da sačeka neka srećnija vremena. Konačno, 1930. godine Beogradska ulica je preimenovana u Hartvigovu ulicu (iako su oba naziva paralelno korišćena u svakodnevnom životu), a 1939. godine je na Novom groblju ruskom diplomati podignut i prigodan spomenik.

Revolucionari preuzimaju Beogradsku ulicu

Tokom Drugog svetskog rata i ova ulica pretrpela je brojna razaranja, kao i još jednu promenu imena. U periodu od 1943. do 1947. godiine ponovo se zove Beogradska, ali ne zaduga. Posle rata nosiće i dva nova naziva - Ulica Narodne republike od 1947. do 1953. godine, te dugotrajniji Ulica Borisa Kidriča od 1953. godine do 1992. godine. 

Ni ovaj put imenovanje ulice po nekoj ličnosti nije bilo sasvim nasumično. Boris Kidrič bio je jedan od najvažnjih političkih radnika KPJ, u koju se učlanio sa samo 16 godina, zatim prošao kroz sve partijske ešalone sve do mesta u Izvršnom komitetu CK SKJ. Bio je general-pukovnik JNA, heroj socijaističkog rada i narodni heroj Jugoslavije. I delio je sudbinu sa Nikolajem Hartvigom. Naime, umro je u 41. godini 11. aprila 1953. godine u Beogradu od leukemije.

 

Bez obzira na novo ime, koje je nosila četiri decenije, Beogradska ulica je među starim i novoprispelim Beograđanima bila i ostala - Beogradska. Tramvaj je i dalje kloparao uz i niz strminu, a pored "dvojke" pridružile su mu se i nove linije 10, 12, 13 i 14. Od onih prizmenih kućeraka sa početka priče ostala su još dva ili tri, uglavljena između višespratnica iz raznih epoha i stilova gradnje. Tu je i dalje Mitićeva rupa, i elegantni komšiluk Krunske i Njegoševe ulice. Studentarija i dalje obilazi čuvenu piceriju u kojoj se služi "pica sa goveđom salatom, preko" i fotokopirnice u kojima se nalaze ama baš sve skripte sa svih fakultetskih predavanja ikad.  Ulica je i dalje podjednako prokleto strma. 

Sve je nekako dobropoznato i isto, domaće. Kao i prvobitno ime koje ponovo ponosno nosi od 1992. godine.