Smeštena u samom centru Donjeg grada Beogradske tvrđave, Kapija Karla VI usamljeni je spomen na barokni Beograd izgrađen za vreme kratkotrajne austrijske vladavine u prvoj polovini 18. veka.

Beograd u vreme austrijske vladavine

Tokom skoro dva milijenijuma svoje istorije, Beogradska tvrđava poprimala je novi oblik sa skoro svakim svojim osvajačem. Tako je bilo i kada je posle pobede kod Petrovaradina i kratke opsade grada, princ Eugen Savojski 1717. pobedonosno umarširao u Beograd, prisvajajući ga kao još jedan posed Svetog rimskog carstva i vladara cara Karla VI.

Za vreme svoje dvadesetogodišnje vladavine, opsežnim planom izgradnje i uređenja tvrđave i varoši, Austrijanci su pokušali da od pogranične turske kasabe stvore moderni barokni grad po ugledu na druge delove carevine. U tome su donekle i uspeli. Grad je opasan novim bedemom, gornji deo varoši je podeljen na nemački i srpski, umesto krivudavih sokaka uređene su prave ulice, obnovljen je i proširen vodovod, a na mestu današnjeg Trga republike nalazila se velelepna palata princa Karla Aleksanara Virtemberškog.

Foto: Wikipedia / Martin van Meytens,  Bruun Rasmussen - Karlo VI

Kapija u slavu cara

Majstori svog zanata, Austrijanci su bili poznati po tome da što su dosta pažnje polagali ne samo vojničkom, već i simboličkom značenju utvrđenja, a posebno kapija. Tako je i ova kapija, posvećena moćnom caru Karlu VI, ocu još moćnije Marije Terezije, trebalo da predstavlja jasan znak austrijske dominacije na ovim prostorima. Zbog toga je odabrano da bude izgrađena u Donjem gradu, koji je u ranijim vremenima bio centar beogradske varoši i ulaz u grad.

Osmišljena kao trijunfalni ulaz u grad, kapija je izgrađena kao zasvođeni prolaz u bedemu dužine 16,5 metara. Iako nije poznata godina gradnje, kao ni ko je graditelj, kapija se pripisuje arhitekti Baltazaru Nojmanu, koji je u tom periodu boravio u Beogradu kao vojni inženjer.

Kapija je pored samog prolaza imala i šest prostorija koje su bile međusobno povezani. Građena je u dve faze, pri čemu su u prvoj izgrađeni prolaz i dve prostorije sa spoljne strane, dok su u drugoj fazi dograđene i preostale četiri prostorije sa unutrašnje strane. Samo dve prostorije su sačuvane do današnjih dana.  

Iako danas možemo da vidimo samo obrise njene monumentalnosti, kapija je u vreme svoje najveće slave bila predstavljala izuzetan prizor. Do nje je vodio drveni most preko šanca, dodatno ukazujući na neosvojivost i vojnu nadmoć carevine. Spoljna vrata bila su prikaz vojske i trijumfa carevine kroz prikaz figura vitezova i carskog monograma "C C" ukrašenog maslinovim grančicama. Ovi ukrasi su danas, nažalost, vidljivi samo na sačuvanim fotografijama.  

Unutrašnja vrata predstavljala su ulaz u prestonicu vazalne Kraljevine Srbije. Za istoričare je posebno važan zabat unutrašnjeg dela kapije na kome se nalazi najstariji sačuvani grb u Beogradu. U pitanju je grb Tribalije u vidu glave vepra probodene strelama. Ovaj grb provlači se kroz čitavu srpsku istoriju od srednjeg veka, kada su drugi evropski vladari srpske nazivali tribalskim. Svoju dominaciju nad Srbijom, Habsburška monarhija iskazala je dodavanjem krune na veprovsku glavu, proglašavajući tako Srbiju svojom provincijom.

Foto: Wikipedia /  Alekol - Grb Tribalije

Sudbina kapije

Za razliku od ostatka Alba Graeca, austrijskog Beograda, vreme i novi osvajači su imali više milosti prema ovoj kapiji. Kada je 1739. godine Beograd ponovo mirom vraćen Turcima, porušen je najveći deo novosagrađenih bedema i varoši, ali ne i ova kapija.

Kapija je neoštećeno preživela i naredne austrijsko-turske sukobe, kao i period ustaničke vladavine. Za razliku od ostatka Donjeg grada koji je potpuno uništen u Prvom svetskom ratu, kapija je prošla gotovo bez većih posledica.

Kao deo planiranog memorijalnog kompleksa posvećenog princu Eugenu Savojskom, kapija je detaljno obnovljena za vreme nemačke okupacije u Drugom svetskom ratu. Ipak, nije uspela da izbegne udare savezničkih bombi tokom vazdušnih napada aprila 1944. godine. Tom srušen je deo jugozapadne prostorije kapije.

Ovo je bio i početak ubrzanog propadanja kapije, koja danas narušene statike i natkrivena privremenom nadstrešnicom čeka neke bolje dane u kojima će zasijati starim sjajem.